کافئین را نمی‌توان به تنهایی مصرف کرد چون در ترکیباتی مثل چای، کاکائو، قهوه، نسکافه، مواد انرژی‌زا و غیره وجود دارد. این ماده امروزه به طور غیرمستقیم در سطح بالایی به مصرف می‌رسد. ولی بیشتر افراد به ویژه دانشجویان از عوارض آن اطلاعی ندارند و تنها لذت موقت ناشی از مصرف آن را می‌شناسند. در این مقاله کافئین و عوارض آن را به شما معرفی می‌کنم. به ویژه شما دانشجوهایی که اگر بین کلاس‌ها چای و قهوه نخورید می‌میرید.
کافئین چیست؟
کافئین با فرمول C۸H۱۰N۴O۲ یک ماده است که در بسیاری از مواد خوراکی و نوشیدنی‌ها یافت می‌شود. برای مثال دانه‌های قهوه و برگ‌های چای حداکثر ۵ درصد کافئین در خود دارند. کافئین به صورت مصنوعی در آزمایشگاه‌ها با واکنش بین دی متیل اوره و مالونیک اسید تولید می‌شود.
کاربردهای کافئین
معمولا از کافئین به عنوان یک محرک برای ورزشکاران استفاده می‌شود چون تأثیر محرک دارد ولی در تست‌های دوپینگ مشکلی ایجاد نمی‌کند.
کرم‌های کافئینی برای کاهش قرمزشدگی و خارش در درماتیت استفاده می‌شود.
کافئین به عنوان یک ماده اولیه در تولید نوشیدنی‌های انرژی‌زا و دیگر نوشیدنی‌ها به کار می‌رود.
ولی این موارد قسمت ظاهرا بی‌خطر ماجرا بودند.
کافئین و کار فکری
یکی از کارهایی که دانشجویان خیلی دوست دارند، چای خوردن بین کلاس‌ها است. بعضی‌ها هم به دنبال قهوه می‌روند. هر دوی این گروه‌ها از شکلات و کیک‌های شکلاتی هم لذت می‌برند. نکتهٔ مشترک بین همهٔ این خوراکی‌ها کافئین است. همهٔ آن‌ها کافئین دارند و حس سرخوشی موقتی لذت‌بخشی ایجاد می‌کنند.
این مسئله تا جایی پیش می‌رود که یک محصل یا دانشجو یا کسی که به کارهای فکری اشتغال دارد، گویی بدون چای و قهوه نمی‌تواند زنده بماند. این افراد مثل یک سیگاری مرتب باید سری به نوشیدنی‌های محبوب خود بزنند و اگر نه باید سردرد و حس دلتنگی خاص خودشان را تجربه کنند.
واقعیت این است که کافئین موجب بهتر فکر کردن شما نمی‌شود. بلکه تأثیری دیگر دارد که به طور مصنوعی حس خوب ایجاد می‌کند.
عملکرد اساسی کافئین چیست؟
کافئین به طور مصنوعی سیستم عصبی بدن را تحریک می‌کند. این تحریک به شکلی غیرعادی گسترده است. یعنی کل سیستم عصبی بدن به تکاپو می‌افتد و تلاش می‌کند کارهایش را سریع‌تر انجام دهد. به همین دلیل است که پس از مصرف مواد حاوی کافئین زودتر گرسنه می‌شوید چون حتی عملکرد دستگاه گوارش هم تسریع می‌شود.
این اتفاق ظاهری دلپذیر دارد. حس رخوت و خستگی در کردن ناشی از مصرف کافئین جذاب است ولی اگر عوارض آن را بدانید دیگر این طور راحت آن را مصرف نمی‌کنید.
عوارض اساسی کافئین
کافئین می‌تواند در دوزهای بالا مسمومیت ایجاد کند و موجب اختلال خواب، اضطراب شدید، افزایش فشار خون، و حتی بروز مرگ در ترکیب با الکل شود.
به طور عادی مصرف کافئین موجب بالاتر رفتن تپش قلب می‌شود. کافئین سیستم عصبی را وارد حالتی اضطراب‌گونه می‌کند. شبیه به وقتی که ترسیده‌اید و بدن منابع انرژی را آزاد می‌کند تا آمادهٔ فرار یا درگیر شدن باشید. این نتیجه در درازمدت تأثیر مخربی بر قلب دارد. اگر یک روز کافئین مصرف نکنید متوجه می‌شوید که آرامش بیشتری داشتید و عملا این واقعیت را درک می‌کنید.
کافئین به مدت ۴۵ دقیقه پس از مصرف در جریان خون باقی می‌ماند. متابولیسم آن در بین افراد متفاوت است ولی دوره فعال ماندن آن در بدن بین ۲.۵ تا ۴.۵ ساعت متفاوت است.
کافئین همچنین اعتیادآوری ملایمی دارد و کسانی که آن را ناگهان ترک کنند ممکن است به مدت ۱ یا ۲ روز علایمی مثل سردرد، افسردگی و خستگی را تجربه کنند.
مشکل تنها کافئین نیست
نکته‌ای که بسیاری از افراد به آن توجه نمی‌کنند عوارض موادی است که همراه با کافئین مصرف می‌شوند. برای مثال چای یا قهوه همواره با خوراکی‌های شیرین مثل قند، شکر، نبات، شکلات، کیک و کلوچه یا بیسکویت مصرف می‌شود. عوارض مصرف شکر را هم که می‌دانید. در واقع سبک زندگی که کافئین در آن وجود داشته باشد به احتمال زیاد ابتلا به دیابت را در میان‌سالی یا کهن‌سالی در پی خواهد داشت.
حالا به کسانی فکر کنید که مرتبا در طی روز چای یا قهوه می‌نوشند و در کنار آن هم یک خوراکی جذاب مصرف می‌کنند. این افراد عملا چندین برابر نیاز خود قند دریافت می‌کنند که بسیار برای بدن مضر است.
پس فواید کافئین چی شد؟
بله لازم بود ابتدا عوارض کافئین را بدانید تا متوجه شوید چیزهایی مثل رفع خستگی مغزی، افزایش آگاهی، و کاهش زمان واکنش که در مزایای کافئین برشمرده می‌شوند، عملا ناشی از وضعیت غیرعادی است که کافئین در سیستم عصبی بدن ایجاد می‌کند.
در واقع کافئین می‌تواند به رفع خستگی ما کمک کند ولی در عمل عوارض متعددی برای بدن ایجاد می‌کند و در درازمدت این عوارض مخرب‌تر می‌شوند.
تا چای یا قهوه نخورم بیدار نمی‌شوم
این جمله را از دانشجویان زیادی شنیده‌ام. در واقع سبک زندگی غلط باعث این نوع برداشت‌ها می‌شود. یک فرد سالم که برنامه خواب درستی دارد، نیازی به مصرف مواد کافئین‌دار برای حس بیدار شدن ندارد. به عنوان یک چای‌خور حرفه‌ای سابق به شما می‌گویم عملا با مصرف چای یا قهوه برای بیدار شدن، در حال ضربه زدن به خود هستید.
بدن انسان برای بیدار شدن نیازمند برنامه خواب استاندارد است و محرک‌هایی مثل چای و قهوه عملا فقط نقش آزادکنندهٔ انرژی درون سلولی را ایفا کرده و منابع بدن را به مصرف می‌رسانند. خب کافئین و مواد حاوی آن مثل چای و قهوه اصولا فاقد انرژی قابل‌توجهی بوده و اتفاقا خود برای هضم شدن نیازمند صرف انرژی بدن هستند.
چرا کافئین حال ما را بهتر می‌کند؟
چرا با نوشیدن چای یا قهوه بلافاصله حال ما بهتر می‌شود؟ علت واضح است ولی لازم است مکانیزم بدن را در برابر عادت‌های رفتاری بدانید. مثلا در ماه رمضان یک فرد روزه‌دار با شروع کردن به افطار حس بسیار خوبی را تجربه می‌کند. در حالی که هنوز تازه شروع به خوردن کرده و هیچ قسمتی از غذا هضم نشده است. در واقع بدن وقتی مطمئن می‌شود که منابع انرژی جدید در حال رسیدن هستند، انرژی سلولی آزاد می‌کند تا شما طعم خوش زندگی را بچشید.
هنگامی که مواد کافئین‌دار مصرف می‌کنید بدن شما بنا به تجربه می‌داند که چه اتفاقی قرار است بیفتد و آن را برای شما به آسانی اجرا می‌کند.
اگر هنوز باور نکرده‌اید با یک مثال چندش‌آور می‌توانم کاملا قضیه را توضیح دهم. اگر برای شما پیش آمده باشد که پس از خوردن یک وعده غذای دلچسب دچار حال به هم خوردگی شده و هر چه خورده‌اید را برگردانید، بلافاصله متوجه ضعف و کاهش انرژی شدید می‌شوید. زیرا بدن به سرعت متوجه می‌شود منابع غذایی جدید همگی حذف شده‌اند و دیگر نمی‌تواند آزادانه منابع انرژی ذخیره شده قبلی را مصرف کند. پس دوباره دستور صرفه‌جویی در مصرف منابع انرژی صادر می‌کند و شما ضعف می‌کنید تا به دنبال منابع جدید غذایی بروید.
یک تست ساده
این تست ساده را بسیاری از دانشجویانی که در دوره‌های توانمندسازی دانشجویانه شرکت کرده‌اند، می‌شناسند. برنامه این است که یک روز از صبح زود تا شب مصرف کافئین را قطع کنید. ممکن است سردرد شوید ولی عملا تمرکز و آرامش بیشتری را تجربه می‌کنید. بسیاری از دانشجویانی که این تجربه را امتحان کردند، به دنبال قطع مصرف کافئین رفتند و برخی موفق شدند مصرف آن را به کلی قطع کنند. شما هم امتحان کنید. یک روز کافئین مصرف نکنید نمی‌میرید. مطمئن باشید.
جمع‌بندی
کافئین یک محرک طبیعی است که امروزه به صورت مصنوعی نیز تولید و در نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های مختلف اضافه می‌شود. این ماده فاقد انرژی است و با تحریک سیستم عصبی بدن، منابع انرژی بدن را آزاد کرده و حس سرخوشی موقتی ایجاد می‌کند. ولی عملا در درازمدت عوارض متعددی ایجاد کرده و به ویژه به خاطر مصرف مواد قندی در کنار آن گزینه‌ای خطرناک برای سلامتی به شمار می‌آید.
مقالات بیشتر برای شما:
خوارزمی، پدر علم جبر
خوارزمی دانشمند بزرگ اسلامی و پدر علم جبر از شخصیت‌های علمی بزرگ دوران رنسانس است.
الگوی مناسب
با انتخاب الگوی مناسب در زمینه‌های گوناگون می‌توانید به خوبی رشد کنید. الگو گرفتن از افراد موفق در هر زمینه می‌تواند مسیر تعالی را برای ما بهتر ترسیم کند. مهم این است که به الگو وابسته نباشید و اگر به حد کافی رشد کردید به راحتی آن را تغییر دهید و الگوی حرفه‌ای‌تری را جایگزین آن کنید.
معرفی: عمار محمدی آلاشلو
عمار محمدی آلاشلو، نویسنده، کارآفرین و طراح و بنیانگذار دانشجویانه است.
کارگاه رفتارشناسی دیسک
در کارگاه رفتارشناسی دیسک آزمون بینالمللی و مشاوره رفتارشناسی دیسک دریافت کنید
پورهٔ سیبزمینی
یک غذای دانشجویی ساده و ارزان و سریع که با کمترین مهارت می‌توانید آماده کنید
مشکل جدی در استعدادیابی
استعدادیابی را بدون خواندن این مطلب دنبال نکنید. از من گفتن بود…
