زمان در تمدن کنونی ما ارزش بالایی دارد. زمان به حدی ارزشمند دانسته شده که بسیاری آن را گرانقیمت‌ترین سرمایه بشری می‌دانند. زمان در اقتصاد کنونی، الگوهای سبک زندگی، فرهنگ، سیاست و هر چه فکرش را بکنید نقش کلیدی و بنیادین ایفا می‌کند. نکته‌ی مهمی که لازم است بدانیم، تفاوت دو نوع ساعت است که در زندگی ما نقش ایفا می‌کنند: ساعت مرجع و ساعت درون.
حتما به این نکته توجه کرده‌اید که وقتی ساعت کشور یک ساعت به جلو یا عقب کشیده می‌شود، تا چند روز نظم عادی زندگی به هم می‌خورد. همچنین اگر به یک سفر هوایی راه دور بروید که چند ساعت جابجایی زمان داشته باشید این مشکل را بیشتر حس خواهید کرد.
هر سال دو بار «ساعت مرجع» کشور تغییر می‌کند. در نتیجه بسیاری از شهروندان تا مدتی با زمان نادرست قبلی فعالیت می‌کنند و اشتباهات بسیاری رخ می‌دهد. اما علت این که ما نمی‌توانیم به سرعت با زمان جدید هماهنگ شویم چیست؟ پاسخ این سوال در مفهوم ساعت درون نهفته است.
ساعت مرجع چیست؟
در مورد ساعت مرجع چیزی شنیده‌اید؟ ساعت مرجع یا گرینویچ برای رفع مشکل تداخل زمان در نواحی مختلف کره زمین ابداع شد. ساعت صفر این ساعت بر شهر گرینویچ انگلستان تنظیم شده و بقیه دنیا با فاصله زمانی استانداردی از آن ساعت ملی خود را تنظیم می‌کنند. مثلا ساعت مرجع به وقت تهران ۳:۳۰+ است یعنی ساعت ملی ایران با افزودن ۳ ساعت و نیم به ساعت گرینویچ بدست می‌آید.
این ساعت استاندارد برای هماهنگ‌سازی پروازهای بین‌المللی، تراکنش‌های بانکی، ساعات کاری اداری و هزاران کاربرد دیگر بسیار مفید است.
ساعت درونی بدن انسان
به طور طبیعی بدن ما انسان‌ها زمان‌سنجی خاص خود را دارد. این ساعت درونی باعث تنظیم اوج و فرود فعالیت‌های فیزیولوژیک بدن می‌شود. برای مثال این که یک نوزاد تا ۱۸ ساعت در شبانه‌روز می‌خوابد ولی یک نوجوان به حدود ۱۰ ساعت و افراد بزرگسال به حدود ۸ ساعت خواب در شبانه‌روز نیاز دارند، از تنظیماتی است که در طی عمر توسط بدن صورت می‌گیرد.
به طور دقیق‌تر، بخش خاصی از مغز عهده‌دار تنظیم ریتم شبانه‌روزی ماست و این ساعت را مدیریت می‌کند. برای مثال این که عادت داریم چه ساعتی بخوابیم و کی بیدار شویم به ترشح هورمون ملاتونین بستگی دارد که طبق ساعت درونی بدن از ساعت ۲۱ شب ترشح می‌شود.
ناسازگاری بین ساعت مرجع و ساعت درون
مشکل وقتی به وجود می‌آید که که ساعت درون از عادات ما پیروی می‌کند و به ساعت مرجع توجهی ندارد. برای مثال اگر هواپیما سوار شویم و در جایی با ۱۲ ساعت اختلاف زمانی پیاده شویم، تا چند روز ساعت درونی ما با آنچه در اطراف ما می‌گذرد مطابقت ندارد. یعنی بدن ما می‌خواهد بر اساس روز رفتار کند در حالی که شب است و برعکس. مشکلی که همیشه ورزشکاران در مسابقات بین‌المللی با آن روبرو هستند و ناچار می‌شوند از چند روز قبل از مسابقه به کشور میزبان سفر کنند تا ساعت درونی آنها با ساعت ملی آن کشور هماهنگ شود.
در مواردی مثل اول مهر که ساعت رسمی تنها یک ساعت جابجا می‌شود، نیز ناگهان ساعت بدن تنظیم نمی‌شود و چند روز شما یا خمیازه می‌کشید یا به زور از رختخواب بلند می‌شوید و خلاصه تنظیم نیستید. همین اتفاق در مواردی می‌افتد که ساعت خواب شما مناسب نیست و قصد دارید آن را اصلاح کنید.
اما راه‌حل مناسب برای غلبه بر این ناسازگاری چیست؟
راه‌حل
بدن ما ساختارهایی دارد که به الگوهای رفتاری عادت می‌کند. مثل ساعت خواب و بیداری که با ساعت مرجع درونی تنظیم می‌شود. پس اگر لازم باشد ساعت خواب و بیداری را دوباره تنظیم کنید، به طور طبیعی در ابتدا با مقاومت بدن برای تغییر ساعت خوابیدن و بیدار شدن مواجه می‌شوید.
برای حل مشکل می‌توانید با کم کردن شدت تغییرات آن را مدیریت کنید. یعنی به جای یک ساعت زودتر یا دیرتر خوابیدن، هر شب ۱۰-۱۵ دقیقه جابجایی ایجاد کنید تا بدن با شرایط جدید خو بگیرد. با یک برنامه‌ریزی ساده در طی چند روز می‌توانید یک ساعت در برنامه‌ی خواب و بیداری جابجایی ایجاد کنید.
اگر ساعت خواب شما خیلی با ایده‌آل فاصله دارد، باید به خودتان زمان بیشتری بدهید و عجله نکنید. زیرا شکستن عادت‌های رفتاری باعث گیج شدن بدن می‌شود و به یک‌باره نمی‌توان در برابر تغییرات شدید مقاومت کرد.
این نکته‌ای طلایی در اصلاح سبک زندگی و تنظيم خواب است که عجله نکنید و به بدن فرصت دهید تا خودش را با شرایط جدید تطبیق دهد.
سابقه‌ی ویرایش این مقاله:
ویرایش جدید: ۱۴۰۰/۰۲/۰۶
ویرایش قبلی: ۱۳۹۸/۰۴/۲۱
نگارش اولیه: ۱۳۹۶/۰۷/۰۱
این مقاله بخشی از کارگاه «صبح سپید و رویای شبانه» بود
کارگاهی که در آن می‌توانید تنظیم خواب و بیداری را به خوبی و بسیار حرفه‌ای یاد بگیرید و دیگر بدون کوک کردن موبایل از خواب بیدار شوید و روز شادابی داشته باشید.
