متأسفانه خودکشی در بین دانشجویان دیده می‌شود و گاهی آنقدر ناگهانی بروز می‌کند که همه را شوکه می‌کند. به مناسبت ۱۹ شهریور (۱۰ سپتامبر) روز جهانی پیشگیری از خودکشی، این مطلب را تقدیم شما می‌کنم.
خودکشی چیست؟
خودکشی (Suicide) به طور کلی هر عملی عمدی است که منجر به مرگ شود. گر چه ممکن است فرد در اقدام به این کار نتواند خودش را بکشد. این عمل به طور شگفت‌آوری در شرایط بسیار متنوع انسانی مشاهده می‌شود و نمی‌توان علت اصلی آن را دقیقا مشخص کرد. با این حال این پدیده در همهٔ کشورهای دنیا و در فرهنگ‌های مختلف دیده می‌شود.
آمار خودکشی
به طور متوسط یک و نیم درصد فوت‌ها در دنیا ناشی از خودکشی هستند. در بعضی فرهنگ‌ها مردان بیشتر از زنان دست به خودکشی می‌زنند و در بعضی دیگر جوان‌ها یا زنان بیشتر اقدام به این کار می‌کنند. هر سال در سراسر دنیا بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون خودکشی ناموفق رخ می‌دهد.
خودکشی در عقاید مختلف
به طور کلی ادیان ابراهیمی همگی مخالف خودکشی بوده و آن را موجب سقوط ابدی روح می‌دانند. اما در برخی آیین‌ها و مذاهب کهن شکل‌های مختلفی از آن دیده می‌شود که در ادامه آورده شده است.
خودکشی خودخواسته
اولین خودکشی خودخواسته در بین ساموراییان دیده می‌شد. آن‌ها برای پرهیز از کشته شدن توسط دشمن دست به خودکشی می‌زدند. این سنت قرن‌ها ادامه داشت و حتی در جنگ جهانی، خلبانان ژاپنی با کوبیدن هواپیمای خود به ناوهای آمریکایی فکر می‌کردند مرگی با افتخار به نام «کامی‌کازه» را در پیش دارند.
این نوع خودکشی در بین گروه‌های تروریستی نیز مشاهده می‌شود. اولین گروهی که در تاریخ چنین فداییانی داشته، پیروان حسن صباح بودند که با آموزش‌های عرفانی خاصی متقاعد می‌شدند اگر خود را برای ماموریت‌های محوله بکشند، مستقیما به بهشت می‌روند. تفکری خطرناک که گروه‌های تروریستی معاصر مثل داعش یا طالبان نیز آن را دنبال می‌کنند.
گر چه چندان مرتبط نیست ولی جالب است بدانید برخی حیوانات نیز خودکشی می‌کنند. برای مثال شته نخود در هنگام نزدیک شدن کفشدوزک خود را منفجر می‌کند که گاهی به کشته شدن مهاجم هم منجر می‌شود. بعضی گونه‌های موریانه نیز سربازانی دارند که با منفجر کردن خود دشمنان را با ماده‌ای لزج و چسبناک می‌پوشانند. خودکشی وال‌هایی که خود را به ساحل می‌اندازند، هنوز هم موضوعی در دست تحقیق است.
خودکشی تحت فشار جامعه
یکی از شکل‌های این نوع خودکشی را سنتی به نام «ساتی» در بین هندوان نشان می‌دهد. اگر زنی بیوه شود، ناچار است در هنگام سوزاندن جنازهٔ شوهرش بر تل هیزم بنشیند و دست به قربانی کردن خود بزند. سنتی خشن که اکنون در هندوستان غیرقانونی اعلام شده است.
خودکشی قانونی
در عصر جدید نوع خودخواسته‌ای از خودکشی طرفدار پیدا کرد. این نوع از خودکشی برای بیماران صعب‌العلاج و افرادی که زندگی بسیار دشوار و تلخی دارند، توسط برخی کاری درست شمرده شد و بحث‌های اخلاقی و حقوقی بسیاری برای آن درگرفت. برای مثال بعضی از افراد بسیار مسن که زندگی تقریبا گیاهی یک‌نواخت و بی‌معنایی دارند، با این ایده می‌توانند تقاضای مرگ بدون درد کنند. این نوع خودکشی را اتانازی می‌نامند و در بعضی کشورها مثل هلند و بلژیک به صورت قانونی درآمده است. این نوع خودکشی به صورت امتناع از مصرف دارو یا مصرف موادی که مرگ را تسریع کند، انجام می‌شود.
علل خودکشی
در یک کلام رسیدن به شرایط روحی که ناامیدی از بهبود اوضاع را نشان دهد، علت اصلی خودکشی است. با این تعریف هم کسی که از بدی شرایط مالی یا احتمال رفتن به زندان خودکشی می‌کند، یا کسی که از رفاه شدید و نداشتن انگیزه در زندگی دست به خودکشی می‌زند، علت مبنایی یکسانی دارند. آن‌ها از امکان بهبود شرایط ناامید شده‌اند و با خودکشی می‌خواهند خود را از این مخمصه خلاص کنند. این مفهوم در یک پژوهش دانشگاهی به اثبات رسیده است (منبع).
به طور کلی افسردگی، درد کشیدن، تحمل کم در برابر شرایط دشوار از علل مبنایی خودکشی هستند. برای مثال سربازان، پرسنل نظامی و قماربازان آمار خودکشی بالایی دارند.
علاوه بر موارد گفته شده، برخی از عوامل خطرآفرین، عبارتند از مصرف نادرست داروها، اختلالات روانی و شرایط فرهنگی، خانوادگی، اجتماعی و حتی ژنتیک. سابقهٔ اقدام به خودکشی نیز به شدت احتمال تکرار این عمل را بالا می‌برد.
مصرف مواد مخدر چه به صورت مزمن و چه شدید هم در احتمال خودکشی دخالت دارد. به ویژه اگر این رفتار نادرست با شرایط غم و اندوه و داغ‌دیدگی همراه شود. حتی مصرف الکل در بالا بردن احتمال خودکشی افرادی که با مشکلات روانی درگیر هستند، دخالت دارد.
یک مطالعه در قالب پایان‌نامهٔ دکترا توسط «علی محسن» نیز نشان داد که بی‌خوابی و کابوس شبانه با افکار خودکشی ارتباط قوی دارد. همچنین در این مطالعه مشخص شد که کیفیت بد خواب و خواب‌آلودگی روزانه نیز با این افکار در ارتباط است (منبع).
مطالعهٔ دیگری در بین دانشجویان نشان داد که در سطوح بالای ناامیدی، نقش کارکرد کلی خانواده در رابطه با افکار خودکشی بالا می‌رود و در سطوح پایین این رابطه چشم‌گیر نیست (منبع).
خودکشی دانشجویان
معمولا دانشجویان به دلایل استرس شدید تحصیلی خودکشی می‌کنند. این افراد در اثر اذیت و آزار اساتید، نداشتن پول برای تأمین مخارج دانشگاه، نداشتن کار دانشجویی مناسب، طولانی شدن دوران تحصیل و سرزنش‌های اطرافیان و یا حتی برای کاهش رتبه درسی ممکن است دست به خودکشی بزنند. البته خودکشی به دلایل عاشقانه هم در بین دانشجویان دیده می‌شود.
بروز خودکشی در بین دانشجویان باعث شده تا دانشگاه‌ها به طراحی و اجرای برنامه‌هایی برای پیشگیری از این پدیده در بین دانشجویان بپردازند. حضور مراکز مشاوره در دانشگاه‌ها نیز تلاشی برای پیشگیری و درمان دانشجویان دارای افکار مرتبط با خودکشی است.
متأسفانه در ایران و جهان آمار دقیقی از خودکشی دانشجویان در دسترس نیست و تنها تخمین و گمانه‌زنی‌هایی در این زمینه منتشر می‌شود. برخی پژوهش‌ها نیز به سنجش آماری افکار خودکشی می‌پردازند که عملا آمار خودکشی‌های رخ داده را دربرندارند. اما یک بررسی کلی مربوط به سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱ نشان داد که اقدام به خودکشی در ایران بالا است (منبع).
هر چه تو را نکشد قوی‌ترت نمی‌کند
این در واقع یک ضرب‌المثل خارجی است که بدون دقت استفاده می‌شود. متأسفانه این باور در زمینهٔ خودکشی درست نیست. کسانی که سابقه خودکشی دارند، با احتمال بیشتری از دیگر افراد به این عمل دست خواهند زد. به همین دلیل برخورد با کسی که سابقهٔ خودکشی دارد، نیازمند حس همدلی و همراهی است تا به او از عبور از بحران کمک کند.
مکان‌های مشهور خودکشی
به علت اقدام زیاد به خودکشی، برخی مکان‌ها در دنیا به موقعیت‌های خودکشی مشهور شده‌اند. برای مثال پل گلدن گیت در سان‌فرانسیسکو، جنگل آئوکیگاهارا در ژاپن، بیچی هد در انگلستان، و پل پرنس ادوارد در تورنتو.
با این وجود افرادی به طور داوطلبانه در این مکان‌ها پرسه می‌زنند و با افرادی که قصد خودکشی دارند، صحبت می‌کنند و مانع از خودکشی آن‌ها می‌شوند. اقدامی پسندیده که نتایج خوبی هم دربر داشته است.
پیشگیری از خودکشی
برای پیشگیری از خودکشی نظرات متنوعی داده شده است. برای مثال کاهش فقر، بهبود شرایط اجتماعی، مبارزه با افسردگی، جلوگیری از دسترسی افراد به سلاح، مواد مسموم کننده یا آموزش‌های مرتبط با خودکشی مثل فیلتر کردن سایت‌های ترویج دهندهٔ این رفتار مطرح شده‌اند.
اما یکی از مهم‌ترین عوامل مبارزه با خودکشی، دسترسی به روان‌شناسان زبده و وجود مددکاران اجتماعی متبحر برای مراجعه و درمان است. همچنین گسترش اطلاعات جامعه از این پدیده و نشانه‌های آن در پیشگیری از خودکشی بسیار مؤثر است.
یک پژوهش دانشگاهی نشان داد که دلبستگی به خداوند، بهزیستی معنوی و تاب‌آوری روان‌شناختی و آموزش‌های مبتنی بر این متغیرها می‌تواند افکار خودکشی را در بین دانشجویان کاهش دهد (منبع).
چطور به شخصی که انگیزه خودکشی دارد کمک کنیم؟
بهترین کار این است که او را برای رفتن به سراغ مشاور روان‌شناس تشویق کنید. همدلی کردن شما به عنوان یک فرد غیرمتخصص کمکی به او نمی‌کند و حتی ممکن است شرایط روانی او را بدتر کند. یکی از نشانه‌های اولیه این است که فرد اطرافیان را تهدید به کشتن خود می‌کند یا از خودکشی صحبت می‌کند. این نشانه‌ای جدی است و نباید شوخی گرفته شود. به ویژه اگر تکرار شود، نباید وقت را تلف کنید و بگذارید دیر شود.
اثر آچار زمان
این اصطلاح را در دوران دانشجویی از یکی از دوستانم یاد گرفتم. او می‌گفت وقتی به مشکل جدی‌ای در زندگی برخورد می‌کند که نمی‌تواند حلش کند، آن را آچار زمان می‌سپارد. او معتقد بود در گذر زمان احساسات افراد تغییر می‌کند و دلخوری‌ها کمرنگ می‌شوند و امکان آشتی کردن و حل کردن مشکلات بیشتر می‌شود.
این ایده در مورد کسانی که به علت سختی شرایط به فکر خودکشی افتاده‌اند، می‌تواند مؤثر باشد. واقعیت این است که روزگار تلخ می‌گذرد و کم‌طاقتی کردن و بی‌صبری کردن تنها حس انجماد زمان و ناممکن بودن غلبه بر شرایط بد را به ذهن فرد تزریق می‌کند. اگر افراد یاد بگیرند که برای رسیدن روزهای بهتر تلاش کنند و امیدوار باشند، غیرممکن است که به خودکشی دست بزنند.
