به طور کلی روان شناسان تنها بودن و دوری گزیدن از دیگران را تجویز نمی‌کنند. آنها این کار را از علایم افسردگی می‌دانند. اما اگر تنها شدن یک عمل اختیاری به منظور دستیابی به یک هدف باشد، شاید مؤلفه‌های افسردگی را شامل نشود. مثل ورزشکاری که ساعت‌ها به تنهایی تمرین می‌کند یا موسیقیدانی که ساعت‌ها برای ساخت یک قطعه در تنهایی تمرکز می‌کند.
در این زمینه دو رویکرد وجود دارد: مراقبه و خلوت‌گزینی علمی. در اولی حتما باید تمرینات خاصی انجام دهید ولی در دومی کافی است به گوشهٔ امن خود پناه ببرید و بر فعالیت‌های شخصی خود متمرکز شوید. گر چه نتایج مشابهی دارند ولی تفاوت عمیقی هم بین آنها وجود دارد.
خلوت‌گزینی، یک رویکرد کهن
از گذشته‌های دور در بسیاری مکاتب و مذاهب بحث خلوت‌گزینی، چله‌نشینی و تمرکز و مراقبه مطرح بوده و در این زمینه کتب و سخنان بسیاری پراکنده شده است. راهبان، مرتاضان، کشیشان و روحانیون با اهداف مذهبی و دانشمندان، هنرمندان و دیگران با اهداف علمی و هنری در چنین زمینه‌هایی تجربه کسب کرده‌اند. به طور کلی مدتی دور بودن از فضای عادی زندگی می‌تواند کمک بزرگی به ارتقای افکار و بصیرت درونی هر فردی داشته باشد.
در سراسر جهان کلوپ‌ها و دوره‌های آموزشی مدیتیشن، یوگا، مراقبه و مانند آن برگزار می‌شود و هواداران خاص خود را دارد. تمرینات خاص و ورزش‌های مختلف در این زمینه طراحی شده است که گاهی مشاهدهٔ آن برای افراد عادی بسیار تعجب‌آور است.
همچنین انواع عطر، عود، روغن ماساژ، موسیقی و دیگر لوازم تزئینی و تفریحی برای مدیتیشن و خلوت‌گزینی طراحی شده است که بازار بزرگی در سراسر دنیا دارد.
مطالعات در زمینهٔ مدیتیشن
امروزه مدیتیشن به عنوان یک روش عملی در کسب آرامش و تمرکز اثبات شده است و استفاده روزانه از آن توصیه می‌شود. از دههٔ ۱۹۵۰ میلادی مطالعه بر مدیتیشن در جوامع علمی آغاز شد. مطالعات آزمایشگاهی بسیاری نیز در سال‌های اخیر با استفاده از ابزارهای تخصصی مثل fMRI و EGG بر مدیتیشن انجام شده است. در این مطالعات تلاش شده تا فیزیولوژی مغز و فعالیت عصبی در طی مدیتیشن در مقایسه با قبل و بعد از آن بررسی شود.
در سال ۲۰۱۳ میلادی ۴۷ پژوهش برتر و با نتایج قابل اعتماد در زمینهٔ مدیتیشن توسط پژوهشگاه جان هاپکینز شناسایی شد. بر مبنای این مطالعات، مشخص شد که مدیتیشن می‌تواند به کاهش اضطراب، افسردگی و درد بیانجامد.
پژوهش در زمینهٔ مدیتیشن به عنوان بخشی از مطالعات عصب‌شناسی همچنان ادامه دارد و سالانه مقالات بسیاری در مورد آن منتشر می‌شود.
خلوت‌گزینی علمی
مدیتیشن چندان در بین دانشجویان ایرانی رواج نیافته است زیرا از یک طرف در جو حاضر جا نیفتاده است و از سویی برای یک دانشجوی معمولی، رسیدن به آرامش روحی، دست یافتن به نیروهای فراروانی و ارتباط با عوالم معنوی مطرح نیست. دانشجو بیشتر به دنبال خلوت‌گزینی است تا برای آمادگی کنکور یا انجام تکالیف دشوار درسی و اجرای پروژه‌های ترمی فرصتی مفید در اختیار داشته باشد. یعنی به جای این که از تکنیک‌های مدیتیشن استفاده کند، بیشتر سعی می‌کند تنها باشد و در اتاق یا موقعیت خاصی قرار بگیرد که کسی مزاحم نشود و بتواند فکر و مطالعه کند و تکالیف را انجام دهد. اما همین کار هم نکات و ظرافت‌هایی دارد.
تفاوت بین افراد موفق و ناموفق در این زمینه زمانی آشکار می‌شود که هدف از خلوت گزینی را مشخص کنیم. هدف از خلوت‌گزینی برای یک دانشجو، تکمیل مطالعات یا تمرین‌های عملی در یک زمینه خاص برای کسب نتایج علمی متقن و حرفه‌ای است. بدین شکل خلوت‌گزینی دانشگاهی می‌تواند رویکردی سالم و اجتماعی داشته باشد. برای مثال قبل از بروز بحران کرونا برخی دانشگاه‌ها اقدام به برگزاری اعتکاف علمی می‌کردند که می‌توانست حرکتی ارزشمند در نوع خود باشد. تصور کنید چند روز از دنیای روزمره جدا شوید و در یک موقعیت با دوستان علاقمند جمع شوید و روی ایده‌های خود کار کنید. تأثیر این رویدادها فوق‌العاده است.
توصیه‌های مهم برای خلوت‌گزینی علمی
چنان که رویکرد دانشجویانه است، همواره تلاش دارم نکات کاربردی مهم را در هر مقاله مطرح کنم. در اینجا توصیه‌های مهمی برای خلوت‌گزینی علمی در اختیار شما می‌گذارم:
- ابتدا دورهٔ خلوت گزینی را مشخص کنید. اگر در دام «هر چقدر لازم باشد» بیفتید ممکن است نجات دادنتان سخت باشد!
- فضایی دور از استرس و آرام را انتخاب کنید. موبایل‌تان را روی حالت هواپیما یا مزاحم نشوید بگذارید تا مزاحم نداشته باشید. امروز امکان ثبت پیام پاسخ خودکار هم هست که به هر تماسی ارسال می‌شود و نیازی نیست نگران تماس‌هایی که پاسخ نمی‌دهید باشید.
- برنامه مطالعاتی خود را دقیقا تدوین کنید. بهتر است بازه‌های مطالعاتی شما ۹۰ دقیقه تا ۱۲۰ دقیقه باشد و در بین بخش‌های مطالعاتی استراحت و رفع خستگی ۱۰ تا ۱۵ دقیقه را حتما رعایت کنید
- سحرخیز باشید و خواب را بگذارید برای شب
- اگر دوستی دارید که عادات رفتاری مناسبی دارد می‌توانید این خلوت‌گزینی را دو یا چند نفره اجرا کنید. در انتخاب همراه دقت کنید زیرا اگر به مشکل بخورید به این راحتی نمی‌توانید از دستش خلاص شوید!
- برای رفع خستگی فکری یک کتاب شعر یا رمان هم دم دست داشته باشید. توصیه می‌کنم از تلویزیون یا اینترنت یا بازی‌های رایانه‌ای برای رفع خستگی استفاده نکنید. این موارد بیشتر ذهن شما را خسته می‌کنند و تأثیر کاملا معکوسی دارند.
- برای وعده‌های خوردن و آشامیدن نیز زمان تعیین کنید. بدین شکل کارآیی بالاتری خواهید داشت.
- صبح‌ها کمی نرمش و مدیتیشن و یک دوش صبحگاهی و استفاده از صبحانه مقوی شما را برای یک روز چالشی آماده می‌کند.
- مصرف کافئین را کاهش دهید تا انرژی ذهنی خود را یکنواخت و به تدریج صرف کنید.
- به جای زور زدن برای گرفتن نتایج که مشخص شده تأثیر منفیدارد، با جریان پیش بروید و عوامل اتلاف وقت را حذف کنید
با رعایت این نکات خلوتی آرام و دلنشین خواهید داشت و می‌توانید به خوبی بر درس یا کار عملی تمرکز کنید و نتایج شگفت‌انگیزی بگیرید.
سابقه نگارش این مطلب:
به روزرسانی آخر: ۱۲-۰۸-۱۴۰۰
به روزرسانی قبلی: ۰۳-۰۶-۱۳۹۹
نگارش اولیه: ۰۹-۰۹-۱۳۹۶
