متخصصین چند‌رشته‌ای

در دنیای کسب‌وکار و در جامعه پیچیده امروز متخصصینی که در چند حوزه توانمند باشند، کارآیی و موفقیت بیشتری دارند. آن‌ها می‌توانند نیازهای بیشتری را برآورده کنند و کارفرماها به راحتی حاضر نیستند چنین افرادی را از دست بدهند. در این مقاله به معرفی این مفهوم، روش رسیدن به آن و مزایا و معایب آن می‌پردازیم.

در تخصص من نیست

دوستی می‌گفت من مدتی آمریکا کرده‌ام. متخصصین آنجا فقط در همان حوزه مشخصی که تخصص گرفته‌اند، فعالیت می‌کنند و دیگر در هیچ زمینه‌ای ورود نمی‌کنند. می‌گفت آن‌ها به او گفته‌اند شما ایرانی‌ها چقدر باهوش هستید و می‌توانید چندین مهارت را یاد بگیرید. تعریف می‌کرد که طرف به کارهای ساده هم که خارج از تخصص و مسئولیتش باشد دست نمی‌زند و فقط روی یک تخصص مشخص زوم کرده و همان را دنبال می‌کند.

این رویکردی برای گذشته بود. در دنیای جدید که هوش مصنوعی هر روز در حال تهدید مشاغل تخصصی به حذف شدن است، نمی‌توانیم با چنین رویکردی خود را آسوده‌خاطر نگهداریم. در شرایطی که احتمال بروز بیکاری فزاینده در دنیا بسیار بالا رفته است، اگر چنین رویکردی داشته باشید و شغل شما با هوش مصنوعی جدید حذف شود چه خواهید کرد؟ بهتر است زودتر خطر را درک کنید.

متخصص چند‌رشته‌ای کیست؟

فردی یک متخصص چندرشته‌ای است که حداقل در دو تخصص تحصیل و کار کرده باشد. ممکن است این دو تخصص در یک حوزه علمی باشند یا به کلی در دو رشتهٔ متمایز قرار گرفته باشند. برای مثال اگر یک مهندس کامپیوتر برود و تخصصی در حوزه روان‌شناسی بگیرد، از دو حوزهٔ کاملا مجزا تخصص گرفته است و کارهای متنوعی از او برمی‌آید. ولی اگر او علاوه بر مدرک کارشناسی در حوزه دیجیتال مارکتینگ هم مدرک بگیرد، می‌توان او را متخصصی دانست که در یک حوزه دو گرایش را آموزش دیده است.

توجه داشته باشید که تنها درس خواندن در دو حوزه نمی‌تواند شما را به متخصص چندرشته‌ای تبدیل کند. زیرا بدون تجربه عملی نمی‌توانید ادعایی قابل اجرا داشته باشید. پس مراقب باشید که صرف مدرک گرفتن در دو حوزه نشانهٔ توانمندی شما در دو رشته نیست و نیازمند کارهای عملی برای اثبات قابلیت‌های خود هستید.

خوره‌های تخصص

امروزه در دنیا کسانی را می‌توانید ببینید که در چند حوزه متخصص هستند. آن‌ها گرایش سیری‌ناپذیری به یادگیری دارند و مرتبا در حال تکمیل مهارت‌های خود هستند. زندگی برای آن‌ها دانشگاهی بی‌پایان است که همواره باید آموخت. این افراد با گسترش قابلیت‌های خود می‌توانند به نحوی موثر در مشاغل مختلف عرض‌اندام کنند و کارفرمایان به شدت مشتاق استخدام چنین افرادی هستند.

گاهی با رزومه‌های عجیبی مواجه می‌شوم که شک می‌کنم آیا واقعی هستند یا خیر. مثلا فردی با تسلط عالی بر سه زبان زنده دنیا، دو مدرک کارشناسی ارشد و یک مدرک دکترا و کلی سوابق عملی در هر سه رشته. واقعا برایم سوال است که این افراد چگونه در این همه زمینه کار کرده و تخصص کسب کرده‌اند. تازه معمولا کلی تجربه عمومی هم دارند که مشخص است زمان زیادی برای بدست آوردن همگی آن‌ها لازم است و شگفت‌انگیز است که یک فرد در سنین پایین به این همه دستاورد رسیده است.

جذابیت برای کارفرما

یک کارفرما به طور طبیعی به دنبال کاهش هزینه‌ها است. یکی از راه‌های آن هم استخدام نیروهایی است که تخصص چندرشته‌ای داشته باشند و بتوانند کار چند نفر را انجام دهند. استخدام چنین نیروهایی واقعا مقرون به صرفه است و سازمان را رشد می‌دهد. زیرا آن‌ها به خوبی می‌توانند در چند رشته فکر کنند و تصمیم بگیرند و عمل کنند و نیاز به برگزاری جلسات هم‌اندیشی و تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای اجرا را به شدت کاهش می‌دهند. اگر به آگهی‌های استخدامی توجه کنید می‌بینید که کارفرمایان چندین مهارت را همزمان برای یک موقعیت شغلی ذکر می‌کنند و تلاش دارند افرادی را جذب کنند که مهارت‌های چندرشته‌ای داشته باشند.

همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد نگذار

تیتر بالا یک توصیه قدیمی برای سرمایه‌گذاری است. این یک حکمت زندگی است که نباید همه ظرفیت‌های خود را بر یک حوزه متمرکز کنیم و از دیگر قابلیت‌ها غافل باشیم. با توجه به تلاطمات دنیای مدرن امروز که دانش در حال شتاب گرفتن است و ابزارهایی مثل هوش مصنوعی در حال شخم زدن دنیا هستند، تمرکز صرف بر یک رشته تخصصی می‌تواند ریسک بزرگی باشد. زیرا ممکن است ناگهان ابزاری جدید از راه برسد و ضرورت استخدام یک سری از متخصصین را منتفی کند.

برای مثال امروزه با این که هنوز شغل مترجمی از بین نرفته است، ولی هوش مصنوعی به روشنی ترجمه‌های عمومی را به درستی انجام می‌دهد و نیاز بسیاری از افراد جامعه را به رایگان برآورده می‌کند. بدین ترتیب دیگر نمی‌توان با تخصص ترجمه به راحتی کار پیدا کرد و حتی ممکن است این تخصص به زودی از بین برود و تنها در سطح فوق تخصصی باقی بماند. با این فرضیات کسی که تخصص مترجمی زبان دارد، حتما باید تلاش کند یک تخصص دیگر هم کسب کند تا بهتر بتواند در بازار کار باقی بماند و حذف نشود.

ترکیب تخصص‌ها با نتایج جدید

اگر به خاطرات افرادی که در دنیای امروز محصولاتی متفاوت ارائه کرده‌اند، توجه کنید متوجه می‌شوید افراد چندرشته‌ای توانسته‌اند کارهایی بکنند که در حال عادی کسی به فکرش هم نمی‌رسید. زیرا مزیت علم این است که ترکیب کردن شاخه‌های مختلف آن به نتایجی جدید منتهی می‌شود.

برای مثال متخصصی که کشاورزی و مکانیک بداند قطعا بهتر می‌تواند ماشین‌آلات کشاورزی تولید کند. کسی که هنر و آشپزی بداند، غذاهای جذاب‌تری طراحی می‌کند. فردی که با تاریخ و نقاشی آشنا باشد می‌تواند صحنه‌های متمایزی به تصویر بکشد. این فهرست پایانی ندارد و تجربه نشان می‌دهد که ترکیب رشته‌های مختلف همواره به نتایجی جدید و شگفت‌انگیز منجر شده است و دنیا را یک گام به جلو برده است.

برای مثال مخترعینی که قابلیت‌های چندگانه دارند و در چند رشته صاحب تجربه هستند معمولا اختراعاتی عرضه می‌کنند که توجه زیاد به خود جلب می‌کند. زیرا آ‌ن‌ها این قابلیت را دارند که ترکیبی از چند علم را به یک محصول جدید تبدیل کنند که کارآیی بیشتری از روش‌های گذشته دارد.

چطور متخصص چندرشته‌ای شویم؟

به طور طبیعی باید ابتدا یک تخصص بگیرید و بعد به سراغ دیگری بروید. اگر در کامل کردن مهارت خود در تخصص اول درمانده شدید، دیگر جایی برای گرفتن تخصص بعدی نیست. مگر این که تخصص اول را اشتباه انتخاب کرده باشید و با علایق و استعداد شما سازگاری نداشته باشد. مثل دانشجویانی که به اصرار خانواده یک رشته تحصیلی پرطمطراق را خوانده‌اند ولی به آن تمایلی ندارند و به زور درس‌ها را پاس می‌کنند.

اگر در رشته اول موفق شدید و قصد حرکت به سمت رشتهٔ دوم را دارید، باید مراقب باشید که اطلاعات رشته اول را فراموش نکنید. یکی از دشواری‌های چندرشته‌ای بودن همین است که به‌روز نگهداشتن اطلاعات در دو حوزه تخصصی کار آسانی نیست. باید با برنامه‌ریزی و علاقه پیش بروید تا بتوانید همواره مطلع و کارآمد باشید.

همچنین باید به شبکه‌سازی توجه خاصی داشته باشید تا بتوانید در هر دو حوزه با متخصصین حرفه‌ای ارتباط برقرار کنید و موقعیت‌های شغلی مناسب را با کمک و راهنمایی آن‌ها دنبال کنید.

از سویی لازم است از محدوده‌های ذهنی مورد اطمینان خود خارج شوید. پا به دنیای بیرون بگذارید و با کمی جسارت و برنامه‌ریزی با کمترین ریسک به سمت آینده‌ای جدید حرکت کنید تا با موفقیت بیشتری روبرو شوید.

معایب چندرشته‌ای بودن

یک عیب چندرشته‌ای بودن این است که اگر درست فکر نکنید و دو رشته بسیار متفاوت را با هم ترکیب کنید، ممکن است در بازار کار به دستاورد مناسبی نرسید. همچنین اگر ترکیب دو رشته به خدمتی منجر می‌شود که جامعه آمادگی پذیرش آن را ندارد، ممکن است در پیدا کردن موقعیت‌های مناسب برای استخدام یا کارآفرینی به مشکل برخورد کنید.

به بیان دیگر باید برای ترکیب دو رشته ایده‌ای داشته باشید و هدفی را دنبال کنید تا مسیر موفقیت را کوتاه کنید. اما اگر به طور تصادفی در دو زمینه که علاقه دارید، تخصص بگیرید ممکن است نتوانید آن‌ها را به نحوی ترکیب کنید و موقعیت کاری بسازید.

به عنوان مثال اگر یک مهندس کامپیوتر باشید و در حوزه فلسفه هم تخصص بگیرید ممکن است به راحتی نتوانید ایده‌ای را دنبال کنید که با ترکیب این دو دانش به دستاوردی جدید برسید. شاید نتوانید کارفرمایی را پیدا کنید که متخصص فلسفه با دانش کامپیوتر نیاز داشته باشد. گر چه چنین چیزی غیرممکن نیست و مثلا شاید یک پژوهشگاه فلسفه نیازمند یک متخصص کامپیوتر باشد و کسی که فلسفه هم می‌داند بهترین گزینه برای آن باشد. ولی چنین موقعیت‌هایی نسبتا نادر هستند و پیدا کردن آن‌ها راحت نیست و به دردسر خواهید خورد.

به طور کلی باید مراقب باشید که بین علایق شخصی خود که در بازار کار نتیجه‌ای برای شما ندارند و رشته دومی که قصد متخصص شدن در آن دارید، تمایز قائل شوید. ممکن است شما به غواصی علاقه داشته باشید ولی ارتباطی بین شنا در اعماق با رشته تحصیلی خود پیدا نکنید. پس اگر ارتباطی پیدا نمی‌کنید، آن را به عنوان یک سرگرمی حفظ کنید و به دنبال کسب تخصص در رشتهٔ دومی باشید که در بازار کار هم دستاوردی برای شما داشته باشد.

یکی دیگر از مشکلات چندرشته‌ای بودن ضرورت تسلط به زبان تخصصی در دو رشته است. گاهی با این مشکل مواجه می‌شوید که متخصصین هر رشته به یک مفهوم مشخص با اصطلاحی مخصوص همان رشته اشاره می‌کنند و وقتی در یک موقعیت کاری قرار بگیرید که قرار است با متخصصین هر دو حوزه تعامل داشته باشید، نیاز به تسلط خوبی بر زبان تخصصی دارید و بی‌دقتی در آن می‌تواند شما را فردی تازه‌کار جلوه دهد.

مشاوره کنید

با این که همیشه ترکیب دو تخصص کاملا قابل پیش‌بینی نیست و گاهی دو تخصص در ظاهر بسیار متمایز می‌توانند نتایجی ارزشمند تولید کنند، ولی از مشاوره با متخصصین غافل نشوید و بر اساس شانس به انتخاب رشته دوم اقدام نکنید. در حوزهٔ مشاوره هم بهتر است با متخصصین هر دو حوزه مشورت کنید تا از شانس ترکیب دو رشته و تولید محصول یا خدمتی جدید مطمئن شوید.

اینترنت هم شانس مطالعه خوبی برای شما ایجاد می‌کند و با کمک جستجو می‌توانید از زمینه‌های حاصل از ترکیب دو رشته مطمئن شوید و ریسک انتخاب غلط را کاهش دهید. امروزه دستیارهای هوش مصنوعی هم می‌توانند به خوبی در این زمینه به شما کمک کنند تا تصمیم درست بگیرید و عاقلانه انتخاب کنید.

سخن پایانی

دنیای امروز دنیای متخصصین چندرشته‌ای است. هر چه مهارت‌های بیشتری در سبد تخصص خود داشته باشید، احتمال حذف شدن با تلاطمات علمی و ظهور هوش مصنوعی را کمتر می‌کنید. ابتدا یک تخصص را کامل کنید و بعد به سراغ بعدی بروید. در این مسیر مشورت و تحقیق را حتما به کار ببرید و خود را برای دنیای جدیدی که از ترکیب دو تخصص پیش روی شما قرار می‌گیرد، با کسب اطلاعات به‌روز، شبکه‌سازی و کسب تجربه‌های ترکیبی آماده کنید.