نویسندگان حتی در انتقاد از دوستان خود، اساتید بزرگی که داشته‌اند، و همکاران خود با محدودیت‌هایی مواجه هستند. به ویژه در فرهنگ ما این امر پسندیده نیست و ما به راحتی حاضر نیستیم رو در رو ایرادات یکدیگر را بیان کنیم. چه برسد به این که آن را در کتابی بنویسیم تا به سندی پایدار تبدیل شود و گله‌مندی و نارضایتی اطرافیان و همکاران را برانگیزد.

   سخت‌ترین موارد جایی است که انتقاد شما به اعتقادات ملی ربط پیدا کند و آنجاست که معنی دردسر را خواهید فهمید. زمین و زمان دست به دست هم می‌دهند تا شما را سر جایتان بنشانند. برای مثال گالیه را به یاد بیاورید. او تنها گفت محاسبه کرده و شواهدی دارد که زمین مرکز عالم نیست و خودش به دور خورشید می‌گردد و این ماجرا او را تا مرز اعدام پیش برد. کسی از او نپرسید چرا چنین می‌گوید. بلکه مستقیما او را به علت توهین به عقاید کلیسا مجرم شناختند. این اتفاق امروزه هم می‌افتد و نویسندگان نسبت به آن احتیاط می‌کنند.

   پس اگر کتابی می‌خوانید که نظرات انتقادی دارد، نویسنده نوعا سربسته صحبت می‌کند و مثال‌های عینی را از قلم می‌اندازد تا به این دردسرها دچار نشود. اینجا جایی است که به اصطلاح خواننده باید عاقل باشد و اشارات را درک کند.یکی از راه‌های افزایش چنین درکی در شما این است که با کتاب‌خوانان حرفه‌ای ارتباط برقرار کنید و در جمع‌های دوستانه اطلاعات کامل‌تر بدست آورید. گاهی منتقدین نکات مهمی از کتاب را بیان می‌کنند و این پیگیری هم می‌تواند راهکار موثری برای غلبه بر این مشکل باشد.

نظام ممیزی

دردسر دیگر نویسندگان کتاب، ممیزی نظام حاکم است. این ممیزی معمولا جلوی نشر هر مطلبی را می‌گیرد تا از یک سری اصول و قواعد دفاع کند. مثلا اگر شما در بعضی کشورها از نظریه داروین انتقاد کنید به شدت با شما برخورد می‌شود و حداقلش می‌تواند این باشد که مجوز چاپ کتاب را نتوانید بگیرید یا با پروپاگاندای رسانه‌ای شما را له خواهند کرد. چرا که این نظریه به یکی از زیرساخت‌های فکری آن‌ها بدل شده است و زیر سوال بردن آن یعنی خریدن دردسر. همین مثال در مورد هولوکاست وجود دارد. دفاع از این مفهوم در دنیای امروز حامیان سیاسی بسیار قدرتمندی دارد و نویسندگانی که از آن انتقاد کنند به شدت با مشکلات و محدودیت‌های طاقت‌فرسا روبرو خواهند شد. پس باز هم نویسندگان مطالب را سربسته می‌نویسند یا از وارد شدن در مقولات جنجال‌برانگیز خودداری می‌کنند.

   با این که همه معتقدند آزادی بیان خوب است و نقش حامی آن را ایفا می‌کنند، واقعیت این است که نظام حاکم همواره از انتقاد می‌رنجد و تلاش دارد مانع از انتشار انتقادهای سخت و ریشه‌ای شود. این امری جهانی است و تاریخ بشر به ندرت حکومتی به خود دیده است که در برابر نقد پذیرا باشد.

مخالفت با جریان فکری حاکم

این مورد با قبلی به کلی تفاوت دارد. دردسر دیگر نویسندگان بیان نظریاتی است که با جریان حاکم فکری نخبگان عصر آن‌ها ناسازگار باشد. بزرگ‌ترین مثال این امر آلبرت اینشتین است که اولین نظریه‌اش را با توجه به جو حاکم بر دانش ریاضی عصر خود نوشت و وقتی آزمایش‌ها نادرست بودن آن را نشان دادند، ناچار به اعتراف شد و نظریه دیگری را به عنوان جایگزین صحیح آن مطرح کرد. درباره اینشتین و پشیمانی‌ جداگانه نوشته‌ام که «اینجا» می‌توانید ببینید.

   تاریخ بشری متفکرین بسیاری را به ما نشان می‌دهد که توسط جریانات فکری حاکم مؤاخذه شدند. چرا که تفکر آن‌ها را درک نمی‌کردند و با رویکردهای جاری ناسازگار بود. هنرمندان بسیاری نیز به این درد دچار شدند و برخی از آن‌ها مثل ونسان ونگوک بعد از مرگش شناخته شد. او در زمان حیاتش برخی از تابلوهای گرانقیمتش را به ازای یک وعده غذا فروخته بود. قدیمی‌ترین مثال این امر سقراط حکیم است که در نهایت با نوشیدن جام شوکران از این دنیا خداحافظی کرد. او هم متهم به گمراه کردن جوانان شده بود.

مختصر نویسی و پیش‌فرض‌های نویسنده

دردسر دیگری که نویسندگان دارند، دشواری بیان مطالب بسیار است که هزینه چاپ کتاب را بشدت بالا می‌برد. برای مثال اگر یک نویسنده بخواهد کلیه تجربیاتش که در طی ده‌ها سال تدریس و آموزش و مطالعه فراگرفته را به خواننده منتقل کند، ناچار خواهد شد به قول قدما «مثنوی هفتاد من کاغذ» بنویسد. پس هر نویسنده جزئیات بسیاری را حذف می‌کند تا حجم مطالبش به طور فزاینده‌ای بالا نرود.

   نکته مهم دیگری که از دردسرهای نویسندگان و شاید هم خوانندگان باشد، مخاطب مورد نظر نویسنده است. هر نوشته طبعا مخاطبین خاصی دارد و به ندرت نوشته‌ای داریم که مخاطب آن افراد بسیار زیادی در سطح جامعه باشند. پس نویسنده بنا به مخاطبی که در نظر دارد، بسیاری از مطالب را دانسته فرض کرده و از بیان مجدد آن درمی‌گذرد. این یک دلیل منطقی است ولی دردسر آن برای خواننده‌ای است که کتابی را برمی‌دارد ولی آگاه نیست که این کتاب برای او نوشته نشده و یا برای مقدمه باید چندین کتاب دیگر را بخواند و عملا کتاب را به درستی درک نخواهد کرد.

   راه‌حل این مشکل آسان است. قبل از خواندن کتاب راهنمایی بگیرید. از کسانی که آن را خوانده‌اند کمک بگیرید یا قبل از شروع کردن کتاب، نظرات منتقدین را بررسی کنید تا مطمئن شوید این کتاب برای شماست. معمولا در ابتدای هر کتاب نیز به مخاطب آگاهی لازم در این زمینه داده می‌شود.

حذف نکات فرعی

نکته دیگری که باعث می‌شود نویسنده هر چیزی را در کتابش ننویسد، این است که کتاب به طور ذاتی به عنوان یک سند قابل نقد است. پس نویسنده برخی نکات شفاهی یا ضمنی یا فرعی را در کتابش نمی‌نویسد و از آن‌ها رد می‌شود و مطالبی را در کتاب می‌نویسد که به خوبی امکان دفاع از آن‌ها وجود داشته باشد و کلیت مطلب را به هم نزند. در حالی که اگر پای صحبت نویسنده بنشینید خواهید دید بسیاری مطالب را به زبان می‌آورد ولی در کتاب‌هایش از آن‌ها اثری نخواهید دید.

   تنها راه برای حل این مشکل همنشینی با نویسنده است. اگر به نویسنده خاصی علاقه دارید باید به نحوی با او ارتباط بگیرید که امروزه با گسترش شبکه‌های ارتباطی این کار آسان شده است. من هم با برخی نویسندگان و اندیشمندان در شبکه‌های اجتماعی در ارتباط هستم و پای سخنرانی‌های آن‌ها می‌نشینم. امروزه صوت سخنرانی‌ها به راحتی در اینترنت قابل دریافت است و اجراهای زنده هم به خوبی در دسترس هستند. از این فرصت‌ها استفاده کنید چرا که نسبت به مطالعه آثار یک نویسنده در این جلسات اطلاعاتی منتشر می‌شود که در متن کتاب ندیده‌اید و به دلایل بسیاری که گفتیم نخواهید دید.

سوالات مخاطب

یک نکته دیگر این است که نویسنده در هنگام نوشتن کتاب، نمی‌تواند سوالاتی که در ذهن مخاطب شکل می‌گیرد را به طور کامل حدس بزند و پاسخ بدهد. پس ممکن است با خواندن کتاب او، به سوالات جدیدی برخورد کنید که پاسخ آن در کتاب نیامده است و احتمالا در ویراست بعدی کتاب پاسخ داده خواهد شد. همچنین می‌توانید از راه‌های ارتباطی مثل ایمیل و شبکه‌های اجتماعی استفاده کنید.

   در واقع حدس زدن سوالات مخاطب برای نویسندگان تا حدی مقدور است ولی کمتر نویسنده‌ای می‌تواند به همه سوالات مخاطب پاسخ دهد. آن‌ها گاهی از سوالات مخاطبین شگفت‌زده می‌شوند و این نشان می‌دهد که تشخیص درک مخاطب چقدر می‌تواند دشوار باشد. برخی آثار مثل کتاب‌های داستانی و خاطرات هم اصولا برای پاسخ دادن به سوالات مخاطب طراحی نشده و حتی برعکس، نویسنده قصد داشته در ذهن مخاطب سوالات جدیدی ایجاد کند. اینجا هم گروه‌های کتاب‌خوانی، مطالعه نقد کتاب و پرسیدن از نویسنده می‌تواند کمک کند.

ترجمه نخوانید

یک ایراد ذاتی مهم این است که به جای اثر اصلی، ترجمه آن را بخوانید. مترجم ناخواسته در متن دست می‌برد و بنا به کشوری که در آن کتاب ترجمه می‌شود، بنا به قوانین جاری و اعتقادات و بسیاری نکات دیگر، متن اصلی را تغییر می‌دهد. همچنین تفاوت زبان گاهی باعث می‌شود بخشی از معنای کتاب به هر حال از دست برود، چرا که برای مثال ضرب‌المثل‌ها در زبان اصلی خود بار معنایی خاصی دارند و با ترجمه کیفیت معنایی آن به درستی منتقل نخواهد شد. همچنین بین زبان‌های مختلف واژگان مشترک همیشه وجود ندارند و برخی واژه‌ها در زبان مقصد معادل ندارند و اگر مترجم متبحر نباشد نخواهد توانست به درستی محتوای نوشته شده توسط نویسنده را به خواننده منتقل کند.

   جالب است که گاهی یک ترجمه از اثر اصلی بهتر درمی‌آید و بیشتر هم خوانده می‌شود. ولی این اتفاق نادر است و نوعا بهتر است زبان خود را تقویت کنید و کتاب نویسنده را با زبان اصلی بخوانید. اگر نه باید بدنبال بهترین ترجمه‌ها باشید و هر ترجمه ضعیف و متوسطی را برای هدر دادن وقت خود به کار نبرید.

   امیدوارم از این مطالب استفاده لازم را ببرید و از یک کتاب‌خوان ساده به یک کتاب‌خوان پیشرفته تبدیل شوید. در  ادامه یک آواچه صوتی در این زمینه تقدیم شما می‌کنم.