این روزها عبارت «مدیریت زمان» عبارت آشنایی است. اما هر کسی در این زمینه به شکلی متفاوت صحبت کرده است. در حوزهٔ زندگی دانشجویی باید مدیریت زمان را به شکلی خاص‌تر مورد توجه قرار دهیم. زیرا در این دوران طلایی عمر حساسیت‌هایی وجود دارد که اگر به آن توجه کنید، آیندهٔ خوبی را برای خود خواهید ساخت. و اگر توجه نکنید می‌توانید به کلی نابودش کنید.
وقتی عبارت «مدیریت زمان» را می‌شنوید، شاید قوانین سفت و سخت ویژه مدیران سطح بالا به یادتان بیاید. اما اگر قصد دارید دانشجوی موفقی باشید، خیلی مهم است که به زمان و مدیریت درست آن اهمیت بدهید. در واقع مدیریت زمان آنقدر مهم است که ممکن است سال‌ها بعد به پشت سرتان نگاه کنید و متأسف شوید که بیشتر وقتی را که در این سال‌ها داشتید تلف کردید و اگر فلان کار را شروع کرده بودید الان وضعیت خیلی بهتری داشتید. من نیز بارها در نگاه به گذشته دچار چنین احساسی شدم و تمام تلاشم بر این است که دیگر چنین اتفاقی برایم تکرار نشود. بدبختانه چنین تأسفی را نمی‌توان به هیچ وجه جبران کرد و زمان رفته برنمی‌گردد.
به سادگی گذر زمان می‌تواند یک عادت کوچک را به یک دردسر بزرگ تبدیل کند. از یک نگهبان بیمارستان شنیدم که یکی از همکارانش به خاطر یک عادت کوچک از دست رفت. او مرد. نه به خاطر این که مسن بود یا در رانندگی دقت نمی‌کرد. بلکه به خاطر یک عادت غلط که از کودکی در او جا افتاده بود، دچار عفونت بیمارستانی شد. او دائم دست در دهانش می‌برد و برای پاک کردن دندان‌هایش از انگشتش استفاده می‌کرد. همین عادت کوچک باعث شد مبتلا به عفونت بیمارستانی شود و پس از چند ماه بستری فوت کرد. می‌بینید که یک عادت کوچک حتی می‌تواند مرگبار باشد.
به نظر شما کمترین اتلاف وقت در شبانه‌روز چند دقیقه است. فکر می‌کنید ۱۰ دقیقه وقت کمی است؟ شاید اثر دراز مدت آن را محاسبه نمی‌کنید که اینقدر بی‌خیال هستید. شاید باور نکنید اما تلف کردن هر ۱۰ دقیقه در روز منجر به اتلاف ۲۴۳ ساعت و ۲۰ دقیقه در دوران کارشناسی می‌شود ! شما چند اتلاف وقت ده دقیقه‌ای در شبانه‌روز دارید که به آن عادت کرده‌اید؟ قدر سکه‌های زمان را بدانید و در ذخیره کردن آنها جدی باشید.
بسیاری از دانشجویان عادت دارند حتما بین کلاس‌ها چیزی بخورند. دقیقا همان عادت مرض گونهٔ بازرسی یخچال در خانه! بعضی اهل کافی‌شاپ هستند و هفته‌ای چند بار مراجعه می‌کنند. بعضی دیگر هم اهل قهوه‌خانه و قلیان و … هستند. این کار در بسیاری موارد ابتدا به صورت تفنن و به سرعت با شکل گرفتن گروه دوستان تبدیل به عادت می‌شود.
باید مراقب این گونه عادت‌های ظاهرا خرد باشید. این عادت‌ها تدریجا از شما یک انسان وابسته می‌سازد. به هیچ وجه مخالف گذراندن ساعاتی در این گونه محیط‌ها نیستم. بلکه نکته آن است که اگر این حضور تبدیل به عادت منظم زود به زود شود، دردسر درست می‌کند. مثلا اگر هفته‌ای فقط یک ساعت در این محیط‌ها بگذرانید، در طی دوران کارشناسی که بالغ بر ۲۲۰ هفته است، زمان قابل توجهی را به هدر داده‌اید. حالا روزی ۱۰ دقیقه چطور است؟ اگر فکر کردید، این گزینهٔ بهتری است، متأسفم. این هم تقریبا همان هفته‌ای یک ساعت است دیگر! تازه کمی هم بیشتر است. کم به نظر می‌رسد ولی در دوران کارشناسی که به طور معمول ۱۴۶۰ روز است (همان چهار سال)، می‌شود یک چیزی حدود ۲۴ ساعت و ۲۰ دقیقه ناقابل که به قول قدما یعنی:
«قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود!»
برای آن که بیشتر توجیه شوید، هزینهٔ متوسطی را که در این موارد باید هزینه کنید و زمان رفت و آمد را به آمارتان اضافه کنید. هزینه مهمان کردن دوستان که هر از چند گاهی پیش می‌آید را هم یادتان نرود. هزینهٔ میانگین را در ۵۰ ضرب کنید. این همان پولی است که تبدیل به علف خرس شده است! حالا اگر جرات دارید رقم واقعی و دقیق را با احتساب مواردی مثل تولد و شیرینی دادن و موارد غیرقابل پیش‌بینی دیگر خودتان حساب کنید.
نمک و شکر هر دو اعتیاد خاص خودشان را دارند. همینطور آدامس و کافئین و چیپس و غیره. پس اگر مرتبا خودتان را در حال خرید خوراکی می‌یابید، لطفا به خودتان شک کنید! دوستانی را می‌شناسم که هر شکلات جدیدی که به بازار بیاید حتما امتحان می‌کنند. رستوران‌های مختلف را می‌گردند و این عادت به چرا بردن شکم را دوست دارند. جالب آن که موارد خوب را به هم معرفی می‌کنند و در اثر این هم‌افزایی همواره در حال بدتر کردن اوضاع سلامتی خود هستند.
شاید بگویید این‌ها که ضرری ندارند. اگر این طور فکر می‌کنید، لازم است با افراد مسن کمی صحبت کنید و ببینید به چه دردهای گوناگونی مبتلا شده‌اند که ناشی از یک عمر رعایت نکردن همین نکات کوچک است. در واقع مدیریت زمان فقط این نیست که وقت را هدر ندهیم. این که کجا خرجش کنیم هم بسیار حیاتی است.
به طور فشرده و مختصر پیشنهاداتی برای مدیریت بهتر زمان برایتان دارم:
۱) تنظیم ساعت خواب: لازم شب زودتر (حداکثر ۱۰ شب) بخوابید و صبح زودتر (حداقل ۶ صبح) بیدار شوید. رسیدن به این استاندارد مهم سبک زندگی موفق خیلی مهم است. این کار باارزش ساعت‌های بسیاری در هفته را برای شما آزاد می‌کند که با برنامه خواب نامناسب به هیچ وجه نمی‌توانید به آن دست یابید. همچنین سطح انرژی شما را تنظیم کرده و دیگر از خمیازه‌ها و کش و قوس تا ظهر خبری نخواهد بود. با اجرای این برنامه ساده خواهید توانست به راحتی به سمت سبک زندگی مثبت بروید و صبح را موفق آغاز کنید: نیایش، ورزش، دوش، صبحانه و تمرکز ذهنی در طول روز .
۲) برنامه‌ریزی برای هفته: یک برنامهٔ ساده و شسته رفته کافی است. وارد جزئیات نشوید تا کاربردی باقی بماند. آن را در طی هفته همراه خود داشته باشید. حداکثر یک برگه باریک که بتوان تا کرد و در جیب قرار داد. آن را مرتبا به روز کنید و کارهای انجام شده را خط بزنید تا برنامه‌های مهم یادتان باشد. یادتان باشد یک برنامه شلوغ کاربردی نیست. تا می‌توانید فقط موارد مهم را بنویسید.
۳) بعدا نداریم: هر کاری که به بعد موکول می‌شود گوشه‌ای از ذهن شما را بدون این که فایده‌ای داشته باشد، اشغال می‌کند. درست مثل وقتی برنامه‌های زیادی در رایانه اجرا کرده و آنها را نبسته باشید. هر کاری را در اولین فرصت بدون تنبلی انجام دهید. به خصوص اگر کار کوچکی باشد. این در مورد مرتب کردن وسایل‌تان هم کاربرد دارد. اگر فکر می‌کنید این توصیه خیلی ابتدایی است و در کاربرد آن شک دارید، حتما کتاب مشهور «قورباغه را قورت بده» اثر برایان تریسی را بخوانید. ضمنا بدانید که اتاق شلخته تمرکز شما را به شدت کاهش می‌دهد و تاثیر مستقیمی بر عملکرد درسی شما دارد. ضمنا شخصیت نامناسبی از شما را به نمایش می‌گذارد که اتفاقا واقعیت هم دارد!
۴) کاهش زمان دیجیتالی: کار با رایانه، بازی و حضور در شبکه‌های مجازی زمان بسیاری تلف می‌کند. با خودتان کنار بیایید و رژیم مصرف دیجیتالی بگیرید. دنبال کردن هر محتوایی و پر کردن وقت با هر ابزاری بدترین کاری است که می‌توانید با تمرکز و آرامش ذهنی خود انجام دهید. این قلم نه تنها در مدیریت زمان بلکه در مدیریت هزینه و انرژی هم کاربرد دارد. یکی از راهکارهای خوب تعیین سقف است. یعنی برای مثال مشخص کنید ۱۰ دقیقه وقت دارید و وقتی زمان تعیین شده تمام شد به سراغ کار دیگری بروید. مطمئن باشید چیز مهمی را از دست نخواهید داد. حتی اگر جنجالی‌ترین و داغ‌ترین خبرهای روز باشد.
۵) وراجی ممنوع: پرحرفی از جانب شما یا دوستان‌تان چه حضوری و چه مجازی اتلاف کننده سمی زمان است، زیرا پس از مکالمه نیز اثرات آن ادامه دارد. به آدم‌های پرحرف نزدیک نشوید و یاد بگیرید چطور با چند جمله کلیدی از شر آدم‌های پرحرف بدون ایجاد تنش و درگیری خلاص شوید. فرقی نمی‌کند مکالمه حضوری یا تلفنی یا چت باشد. استاندارد مکالمه را روی ۳ دقیقه تنظیم کنید و به دوستان بگویید کی تلفن جواب می‌دهید. سر کلاس گوشی را روی حالت هواپیما بگذارید و زندگی آرامی را دنبال کنید.
۶) رفیق‌بازی محدود: یکی از عوامل بسیار موثر در هدر دادن زمان و تلنبار شدن درس‌ها برای شب امتحان در دانشگاه همین رفقای عزیز هستند! گر چه نمی‌توان از آن چشم پوشید و دوستان خوب خیلی به درد می‌خورند. ولی به طور کلی محدودش کنید تا رستگار شوید!
۷) پاداش: مدیریت زمان در حقیقت نوعی تغییر عادات فردی است. تلاش کنید و هر پیشرفت کوچکی که بدست آوردید به خودتان پاداش دهید. مواظب باشید جایزه پرخرج و مهم‌تر از آن وقت تلف کن نباشد!
بسیاری از دانشجویان یک ربع به حرکت سرویس یا تشکیل کلاس بیدار می‌شوند و تا پاسی از شب بیدارند که بدترین کار ممکن هم هست. اما دانشگاه بر مبنای فعالیت در روز زمان‌بندی شده است. جنگیدن با این برنامه جز وارونه گذراندن دوران تحصیل و همراه با خمیازه و چرت سر کلاس حاصلی ندارد.
شما آدم هستید و بدن شما در ساعات روز فعال‌تر است و در ساعات شب به استراحت احتیاج دارد. اگر شب‌ها زود بخوابید، قطعا صبح زود بیدار خواهید شد و نیاز ندارید با صدای زنگ ساعت و موبایل و سپردن به دوستان‌تان به زور بیدار شوید. در واقع تنها کهنْ رازِ سحرخیزی که قرن‌ها توسط بشر به کار برده شده، زودتر خوابیدن در شب است. کلیه راهکارهای دیگر به علت تضاد با فیزیولوژی انسانی مضر هستند و کارآیی خوبی هم ندارند.
این عادت هم چنان که گفتیم با تغییرات کوچک نهادینه می‌شود. اما اگر در دوران قبل از دانشگاه به شب‌کاری عادت کرده باشید، تنها به تدریج می‌توانید این کار را بکنید. اندک اندک در فاصله‌های ۵-۱۰ دقیقه‌ای برنامه را تغییر دهید و بقیه دوران دانشجویی را سحرخیز باشید.
اعتراف می‌کنم شخصا همین مشکل را سال‌ها داشتم. ناگهان دیدم یک سال دیگر پسرم به مدرسه می‌رود و ما شب ساعت ۱۲:۳۰ می‌خوابیم! خب باید شروع می‌کردم. یک ماموریت غیرممکن که همسرم و همه اطرافیان آن را نشدنی می‌دانستند. ولی من با یک برنامه ساده به راحتی موفق شدم: زمان را زیاد و فشار را کم کردم! یعنی قرار گذاشتیم هر شب در همان ساعت دیشب یا کمی در حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه زودتر بخوابیم.
با دنبال کردن این برنامه بعد از ۳ ماه و نیم، ساعت ۱۰:۳۰ شب در خانه ما خاموشی مطلق بود. یعنی شام خورده بودیم، بچه‌ها مسواک زده بودند، چراغ‌ها خاموش شده بود، خانواده در رختخواب بودند و داشتیم برای بچه‌ها قصه می‌گفتیم! پس از شش ماه به مرحله‌ای رسیدم که بدون کوک کردن موبایل صبح‌ها ساعت ۵:۳۰ بیدار می‌شوم و گاهی هم زودتر! یعنی دیگر مثل دوران دانشجویی مجبور نیستم ساعت کامپیوترم را با موسیقی پر سر و صدا کوک کنم تا نیم ساعت بعد در میان هرج و مرج و آشوب بیدار شوم!
سحرخیزی منافع بی‌شماری دارد: وقت می‌کنید نیایش و مراقبه کنید، ورزش کنید، دوش بگیرید، صبحانه کامل بخورید، پیاده‌روی کنید و مطالعه داشته باشید. مطالعات صبح بازده فوق‌العاده دارند و نیز می‌توانید دوستان مصمم مثل خودتان را پیدا کنید و گروه سحرخیزان تشکیل دهید! چنین دوستی‌هایی ارزش ادامه دادن دارد چرا که بر اساس رویکرد مثبتی شکل گرفته است.
این مهارت بعد از مدتی آنقدر خوب جا می‌افتد که صبح به طور ناخودآگاه در ساعت مقرر بیدار می‌شوید و از این مزیت خود لذت می‌برید. چنان که گفتم نیازی به کوک کردن ساعت یا موبایل هم نیست و این یک کلید فوق‌العاده برای پیشرفت است. الان فرزندان ۵ و ۸ ساله من هم به راحتی ساعت ۶ صبح بیدار می‌شوند! خودم هم به ساعت ۴:۳۰ صبح ارتقا پیدا کرده‌ام! در گام بعدی قصد دارم برنامه را تا ۳ نیمه شب ادامه دهم! الان صبح زود بیدار می‌شوم و کلی کار انجام می‌دهم: با عبادت روزانه شروع می‌کنم، ایمیل و شبکه‌های اجتماعی را چک می‌کنم، یک سخنرانی جدید آموزشی گوش می‌کنم (حدود ۲۰ دقیقه)، چند صفحه کتاب می‌خوانم، سری به باغچه خانه می‌زنم، نرمش می‌کنم، دوش می‌گیرم، چای دم می‌کنم، ۶ صبح بچه‌ها بیدار می‌شوند، دور هم صبحانه می‌خوریم و سر حال و قبراق می‌روم سر کار. جالب این که تا ظهر کاملا سر حال و آماده هستم. ولی روزهایی که این نظم به هم می‌خورد تا عصر گیج و حواس‌پرت می‌شوم و خمیازه می‌کشم.
اگر فکر نمی‌کنید که اغراق می‌کنم: اخیرا با دختر ۵ ساله و پسر ۸ ساله‌ام صبح زود ورزش و دوچرخه‌سواری می‌کنیم. یادتان باشد کافی است زمان را زیاد و فشار را کم کنید.
مدیریت زمان تنها این نیست که با نظم و ترتیب برای ساعت به ساعت زندگی نقشه بکشیم. سبک زندگی ما و عادات فردی ما در استفادهٔ بهینه از زمان بسیار تأثیرگذار هستند. برای مدیریت مناسب زمان باید بر اصلاح عادت‌ها و سبک زندگی به طور جدی کار کنیم.
محتوای این مقاله برگرفته از کتاب «رازهای تبدیل کرم خاکی به اژدها» است. می‌توانید با کلیک بر روی لینک زیر آن را خریداری کنید.
فعالیت اصلی دانشجویانه، توانمندسازی دانشگاهیان و کاریابی تخصصی برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان است.
