این روزها در حوزه آموزش از شخصیتشناسی و رفتارشناسی زیاد میشنوید. به هر کتابفروشی سر بزنید چند کتاب در این زمینه دارد. کارگاههای مختلفی برگزار میشوند و هر کسی به شکلی در این زمینه مطالبی طرح میکند. اما شخصیت چیست؟ تفاوت آن با رفتار کدام است؟ ارتباط این دو با آینده شغلی چیست؟ در این مگاپست سعی کردیم مطالب مهمی در این زمینه مطرح کنیم. این مطالب بخشی از کارگاه مجازی شخصیتشناسی هستند که در مدرسه مجازی دانشجویانه تدریس میشوند.
شخصیت و رفتار
خیلی از افراد به تفاوت شخصیت و رفتار دقت نکردهاند. هر کسی کار بدی انجام دهد را ممکن است بیشخصیت بخوانند. در واقع شخص بیشخصیت وجود ندارد. هر کسی شخصیت منحصر به فرد خود را دارد و شخصیت مثل اثر انگشت تقریبا یکتا است. زیرا شخصیت تحت تأثیر عوامل بسیاری ساخته میشود که در مقاله «معمای شخصیت پیچیده انسانی» به آن اشاره کردهایم. این تنوع به حدی بالا است که هنوز مطالعات در مورد شخصیتشناسی عملا در گامهای ابتدایی هستند و با این که دستاوردهای تحقیقاتی بسیاری به دست آمده است، اما هنوز از مقولات بحثبرانگیز مطالعات انسانی است.
رفتار و شخصیت مفاهیمی متفاوت هستند. ما در شبانهروز با رفتارهای مختلفی سر و کار داریم. بنا به موقعیت رفتارهای متفاوتی را به کار میگیریم. ولی شخصیت ما چیزی نیست که به این سرعت بتوان تغییرش داد. در واقع شخصیت یک مکانیزم روحی-روانی است که نگرش کلی رفتاری ما را تعیین میکند. پس رفتارهای گوناگون ما به سادگی معرف شخصیت ما نیستند. این نکته مهمی است که افراد عادی به آن توجهی ندارند و میخواهند هر رفتاری را مستقیما به شخصیت فرد ربط دهند.
توجه به شخصیت باعث میشود زمینه رفتاری شخص را درک کنیم و بتوانیم رفتار او را در موقعیتهای جدید پیشبینی کنیم. برای مثال یک فرد درونگرا طبعا در صورت بیماری به راحتی دوران نقاهت را در خانه تاب میآورد. ولی یک فرد برونگرا با بیحوصلگی و دلزدگی این دوران را تحمل میکند. این زمینه روانی را شناخت درست شخصیت به ما معرفی میکند. جالب آن که هر کسی میتواند بدون توجه به شخصیت اطرافیان خود، شخصیت متمایز خود را داشته باشد. حتی دوقلوها شخصیت یکسانی ندارند و با هم متفاوت هستند.
شخصیت و آینده شغلی
مطالعات دانشگاهی نشان دادهاند که شخصیت به شغل مناسب برای هر فرد ارتباط دارد. در تحلیل مشاغل این نکته کاملا روشن است که هر سمت شغلی نیازمند روحیات، استعدادها و توانمندیهای خاصی است. امروزه کارفرمایان به این تشخیص رسیدهاند که برای جذب نیروی کار لازم است علاوه بر رزومه و سوابق شغلی به شخصیت متقاضیان نیز توجه نشان دهند. بدین منظور راهکارهای متفاوتی را به کار میگیرند تا شخصیت متقاضی کار جدید را بهتر شناسایی کنند. بعضی از آنها از جلسات حضوری با چندین نفر ناظر استفاده میکنند تا بتوانند علایم مختلفی از قبیل زبان بدن، لحن و واژگان، نکات حقوقی و اجتماعی و روانشناسی و غیره را در کنار تخصص لازم برای آن کار در نظر بگیرند.
حتی بعضی از شرکتها از عاملهای نرمافزاری استفاده میکنند تا جلسه مصاحبه شغلی بر اساس قضاوتهای فردی شکل نگیرد. خب در این صورت تشخیص صلاحیت شما به عهده یک عامل ماشینی گذاشته شده که شوخی سرش نمیشود و هر تیک رفتاری یا نکته کلامی را ممکن است به معنای چیزی برداشت کند. امروزه مقالات جدید در مورد جلسات مصاحبه شغلی، مثل این مورد به آموزش نحوه تعامل با عاملهای هوشمند مصاحبه شغلی ارتباط دارند. داریم کمکم وارد دنیای عجیبی میشویم که شخصیت ما اهمیت بسیار بالایی برای کسب موقعیت شغلی مییابد.
اما قضیه به همینجا ختم نمیشود. مدت زیادی است که روشهای دیگری برای شناخت شخصیت شغلی توسط متخصصی شناسایی شده که در ادامه به توضیح آن روشها میپردازیم.
آزمونهای شخصیتی و رفتاری
یکی از راهکارهایی که مدت زیادی است به کار گرفته میشود، استفاده از آزمونهای شخصیتشناسی و رفتارشناسی است. این آزمونها میتوانند حوزههای شخصیتی و رفتاری شما را شناسایی کنند و قضاوت بر اساس نتایج آنها به یک روش استاندارد تبدیل شده است. در این آزمونها معمولا شما تعدادی پرسش چندگزینهای را پاسخ میدهید و بر اساس نتایج آن، مشخص خواهد شد شما برای چه مشاغلی مناسب هستید.
طراح این آزمونهای شخصیتشناسی و رفتارشناسی با استفاده از تکنیکهای متنوع روانشناسی و آماری صورت گرفته است. بدین ترتیب که نه تنها به شناسایی شخصیت انسانی اقدام شده بلکه به تجزیه و تحلیل مشاغل اقدام شده است تا مشخص شود چه افرادی با چه روحیات و شخصیتی برای چه مشاغلی مناسب هستند. بدین ترتیب با استفاده از این آزمونها میتوانید به درک بهتری از شخصیت خود برسید و شغل مناسب خود را تشخیص دهید.
آزمون MBTI
یکی از آزمونهای مشهور در حوزه شخصیتشناسی، آزمون MBTI است. این آزمون در چند نسخه موجود است و طبعا نسخه طولانیتر میتواند دقیقتر باشد. این آزمون اعتبار بالایی دارد به نحوی که شرکتهایی مثل گوگل برای شناخت بهتر از متقاضیان کار، این آزمون را استفاده میکنند. با این که برخی متخصصین انتقاداتی نسبت به آن دارند، اما هنوز به طور گسترده به کار گرفته میشود.
این آزمون نوع برقراری ارتباط با دیگران، ترجیحات شما در محل کار و تمایلات شما در گذراندن اوقات فراغت را بررسی میکند. آزمون شخصیت شناسی MBTI شامل چهار مقیاس دو قطبی است که به هر قطب یک ترجیح شخصیتی گفته می شود و سبک شما را در تعاملات اجتماعی، جمع آوری اطلاعات، ارزیابی و تصمیم گیری ، هدایت و برخورد با جهان خارج نشان میدهد. قطبهای تشخیصی این آزمون عبارتند از:
- برونگرا (E) یا درونگرا (I): برونگرایان معمولا تمایل به عمل کردن دارند و درونگرایان معمولا تمایل به فکر کردن و تحلیل دارند.
- حسی (S) یا شهودی (N): حسیها تمایل به واقعیت و گردآوری اطلاعات از طریق حواس پنجگانه دارند. شهودیها به تفکر درباره مسائل و جنبههای انتزاعی میپردازند.
- منطقی (T) یا احساسی (F): منطقیها بر واقعیت و دادههای عینی تکیه میکنند. احساسیها در تصمیمات خود افراد و احساسات را بیشتر در نظر میگیرند.
- قضاوتی (J) یا ادراکی (P): قضاوتیها تصمیمگیری قاطع و ساختاری را دوست دارند. ادراکیها انعطاف و سازگاری با جهان را سرلوحه رفتار خود دارند.
پس از انجام این آزمون، شخصیت غالب شما بر اساس جدول زیر که نشان دهنده همه حالتهای چهار مقیاس هستند تعیین خواهد شد. گر چه هر یک از ما در هر یک از ملاکهای گفته شده در بین دو قطب قرار داریم و مثلا کمتر کسی را میتوان پیدا کرد که صد در صد برونگرا باشد و مطلقا درونگرا نباشد.
در مورد نتایج و تحلیل این آزمون کتابهایی نوشته شده و با مراجعه به اینترنت میتوانید نکات بسیاری را متوجه شوید. گر چه کمک گرفتن از یک مشاور خبره میتواند تحلیل درستتری به دست شما برساند. در دانشجویانه، مشاوره این آزمون به دانشجویان داده میشود.
آزمون DISC
این آزمون به رفتارشناسی ارتباط دارد. آزمون معتبری است و شرکتهای بسیاری از آن برای تعیین توانمندیهای تیمهای خود استفاده میکنند. این آزمون میتواند مشخص کند رفتار ترجیحی شما چیست و رفتاری که در جامعه انتخاب کردهاید کدام است. یعنی قادر است علاوه بر تشخیص سبک رفتاری شما، ترجیح رفتاری شما را هم شناسایی کند و تناقضات رفتاری و شخصیتی شما را نشان دهد. این آزمون تعداد سوالات متوسطی دارد. مؤلفههای این آزمون بدین شرح هستند:
- نفوذ و تسلط (Dominance): فعالانه با دیگران مقابله میکنند.
- تأثیرگذاری (Influence): فعالانه ارتباط برقرار میکنند ولی مقابله نمیکنند.
- باثبات (Steadiness): در ارتباط پیشقدم نمیشوند و مقابله هم نمیکنند.
- وظیفهشناسی (Conscientious): منفعلانه و طبق موقعیت با دیگران مقابله میکنند.
بدین ترتیب طیف رفتاری شما بر اساس این مؤلفهها در آزمون DISC مشخص میشود. در نهایت با تجزیه و تحلیل نتایج میتوان نکات مهمی در مورد الگوهای رفتاری شما شناسایی کرد.
این آزمون نه تنها به ما در تشخیص شغل مناسب کمک میکند، بلکه در انتخاب همتیمی مناسب، شریک زندگی و استخدام نیروی کاری یک آزمون کاربردی مناسب است. البته تجزیه و تحلیل نتایج این آزمون هم نیاز به متخصص دارد ولی با مراجعه به منابع رایگان اینترنتی میتوانید کلیات مفیدی درباره نتایج آزمون خود کسب کنید. در دانشجویانه مشاوره آزمون DISC به اعضای داده میشود.
آزمون NEO
آزمون شخصیتشناسی NEO یکی از معتبرترین آزمونهای موجود است که بر اساس مدل شخصیتشناسی “The Big 5 Model” طراحی شده است و پنج جنبه از شخصیت را میسنجد. نسخه جدید این آزمون به نام NEOPI-R مطرح است. در این آزمون ۵ عامل اصلی شخصیتی و برای هر عامل ۶ خصوصیت بررسی میشود. یعنی در مجموع ۳۰ مؤلفه انسانی بررسی میگردد. این آزمون ۲۴۰ سوال دارد و لازم است در حین آزمون دادن، با دقت پاسخ دهید. زیرا این آزمون هم مؤلفههای شخصیتی و هم سلامت روانی را بررسی میکند. مؤلفههای این پرسشنامه بدین صورت قابل دستهبندی هستند:
– شاخص بیثباتی هیجانی (N): اضطراب – خشم- افسردگی- شرم- تکانشوری- آسیبپذیری به استرس
– برونگرایی (E): صمیمیت- جمعگرایی- قاطعیت- فعالیت- هیجانخواهی- هیجانهای مثبت
– باز بودن (O): تخیل- زیباپسندی- احساسات- اعمال- عقاید- ارزشها
– توافق (A): اعتماد- رکگویی- نوعدوستی- همراهی- تواضع- دلرحمی
– وجدانی بودن (C): کفایت- نظم و ترتیب- وظیفهشناسی- تلاش برای موفقیت- خویشتنداری- احتیاط در تصمیمگیری
این آزمون نسبتا طولانی در نگاه متخصصین حتی از آزمون MBTI نیز کاملتر و نتایج آن قابل اعتمادتر است.
کاربرد آزمونها در آینده شغلی
آزمونهای شخصیتی به شما کمک میکنند تا به شناخت کاملتری از شخصیت خود برسید. یکی از نکاتی که گذراندن آزمونهای شخصیتی را جذاب میسازد، شناسایی بخشهایی از شخصیت شماست که قبلا از دید شما پنهان مانده بودند. برای مثال فردی که توانایی سخنرانی دارد ممکن است هیچ وقت به فکر این کار نیفتاده باشد. اما با گذراندن آزمون مربوطه متوجه میشود پتانسیل این کار د راو وجود دارد و نیازمند آموزش است. در واقع برخی افراد با دیدن اولین نتایج آزمون شخصیتی خود متعجب میشوند وبه فکر فرو میروند که آیا نتایج درست است یا آنها از خود شناخت درستی نداشتهاند.
اما با بررسی بیشتر نتایج آزمونهای شخصیتی و رفتاری متوجه پتانسیلهایی در خود میشوید که به آنها نپرداخته بودید. ایدههایی در ذهن شما شکل میگیرد که چگونه میتوانید مسیر تحول و پیشرفت را طی کنید. چه کارهایی مناسب شماست و چه کارهایی مناسب شما نیست. بدین ترتیب آماده میشوید تا رسالت شخصی خود را کشف کنید و ندای درونی خود را بشنوید.
برای مثال اگر فردی برونگرا باشید، کار کردن در بخش بایگانی بعید است با روحیات شما جور در بیاید. یا اگر یک درونگرای سمج هستید، کار در واحد فروش مستقیم یا تورگردانی برای شما یک کار بسیار چالشی آزاردهنده خواهد بود. پس لازم است مؤلفههای شخصیتی و رفتاری خود را در انتخاب شغل آینده در نظر بگیرید. بدین ترتیب از ملاک کهنه و ناقص میزان حقوق که در گذشته مطرح بودند، خواهید گذشت وازملاکهای قوی و امروزی برای انتخاب شغل مناسب خود استفاده خواهید کرد.
این کار حتی برای برنامهریزی دستیابی به مشاغل خاص بسیار مفید است. برای مثال اگر قصد دارید در رشته خاصی کار کنید، دانستن این که برای چه نوع فعالیتی در این رشته مناسب هستید، به شما کمک میکند که بفهمید در کجای یک فعالیت در این رشته قرار میگیرید. برای نمونه دانشجویان اغلب فکر میکنند مناسب رشته تحصیلی خود نیستند. در واقع هر کسی میتواند در رشته تحصیلی خود ایفای نقش کند. اما به شرطی که متوجه شود چگونه میتواند محتوای آن رشته را با تواناییهای خود تطبیق دهد و در زمینه مرتبط مشغول به کار شود. برای مثال در یک سازمان به انواع نیروهای مدیریتی، نظارتی، اجرایی، حسابداری، تبلیغاتی و غیره نیاز است. طبعا اگر بدانید به درد کجا میخورید، بهتر میتوانید پست سازمانی مناسب را نشانه بروید.
حتی اگر با رشته تحصیلی خود زیاد موافق نیستید، گذراندن آزمونهای شخصیتی به شما کمک میکند برای تغییر رشته یا فعالیت موازی در زمینه مورد علاقه خود برنامهریزی کنید و در مدت زمان منطقی به سمت مناسبترین فعالیتها بروید.
کارگاه مرتبط
در این زمینه میتوانید جلسه اول کارگاه «شخصیت، رفتار و آینده شغلی» را همین حالا مشاهده کنید. این کارگاه در مدرسه مجازی دانشجویانه تدریس میشود.