۱۴ تیرماه بنا به تقویم سالیانه، روز قلم است. روزی از منظر فرهنگی بسیار ارزشمند که مثل خیلی مناسبت‌های کلیدی دیگر، کسی آن را جدی نمی‌گیرد و فقط چند مقاله و تبریک به اهل قلم و از این دست کارهای کلیشه‌ای انجام می‌شود. عادت کرده‌ایم به فرمایشی تمام کردن این روزها که از تأسف‌های روزگار است. ولی نکات مفیدی برای شما دارم، خارج از کلیشه‌های مرسوم. پس به خواندن ادامه دهید.
حتما می‌دانید که انسان از دیرباز و حتی در عصر ماقبل تاریخ که چیز زیادی از آن نمی‌دانیم، همواره به شکلی با نگارش سر و کار داشته است. انسان‌ها از صدها قرن پیش (بله صدها قرن) نقاشی و نوشته به جا گذاشته‌اند که میراث بشری را به چند صد قرن قبل می‌برد. هنوز هم غارهای تاریخی با نگاره‌های ماقبل تاریخی گردشگران را به خود جذب می‌کنند و دیدن آن‌ها ما را به گذشته‌های دوری می‌برد که انسان‌ها هنوز با شکارگری زندگی می‌کردند.
شاید فکر کنید اختراع خط چندان پیچیدگی خاصی نداشته است. اما بنا به آنچه در تاریخ ثبت شده، بشر از چندین مرحله از خط گذر کرده است تا به خط امروزی برسد. در این سیر خط‌های متفاوتی وجود دارند که آشنا شدن با آن‌ها می‌تواند بسیار جذاب باشد. برای مثال خط تصویری، خط اندیشه‌نگار، خط واژه‌نگار، خط آوانگار، و خط الفبایی انواعی از خط هستند که بشر تا کنون ابداع کرده است. اگر دوست دارید در این زمینه بیشتر بدانید این پیوند ویکی‌پدیا را دنبال کنید.
ابزار نگارش هم فراز و نشیب بسیاری را طی کرده است که از انگشت بشر تا پر و قلم‌نی و به تدریج انواع قلم‌های رایج امروزی بسیار متنوع و رنگارنگ است. که البته حاشیه‌ای است بر صحبت اصلی من. در این پیوند می‌توانید تاریخ به روز شده‌ای از تحول ابزار نوشتن بشر را مطالعه کنید.
خواهش می‌کنم با جملات کلیشه‌ای مثل خب قلم ابزار نوشتن است و دانش بشری را منتقل می‌کند، موضوع را به حاشیه نبرید. یکی از گرفتاری‌های جامعه در برابر مفاهیم عمیق، سطحی دیدن آن‌ها است.
قلم به تنهایی یک ابزار است و اهمیت آن در این نیست. مهم کاری است که با قلم می‌کنیم و نتیجه‌ای که برای ما در پی دارد. قلم می‌تواند ما را تغییر دهد. از زمانی که بشر نوشتن و مکتوب کردن افکار را شروع کرد، پیشرفت‌های جوامع بشری آغاز شد. دانش تدوین شد و دوباره اختراع کردن چرخ کنار گذاشته شد. قلم ابزاری است که عمیق‌ترین تأثیر را بر تاریخ بشری به جای گذاشته است. به همین خاطر روزی در تقدیم به آن اختصاص یافته است.
چنان که گفتم قلم یک بهانه است و اصل نویسندگی است که اهمیت دارد. نویسندگی عامل ارسال پیام و مکتوب کردن حس و اندیشهٔ نویسنده است تا به آیندگان برسد. نویسندگی را نمی‌توان با هیچ یک از انواع هنر و مهارت‌های بشری از جنبهٔ تاثیرگذاری آن مقایسه کرد. این مهارت یک ضرورت ارزشمند برای جوامع بشری است و دربارهٔ آن بسیار نوشته شده است.
دربارهٔ نویسندگی کتاب‌های بسیاری نوشته شده است. مثل «تعهد اهل قلم» اثر «آلبر کامو»، «حق نوشتن» از «جولیا کامرون»، «عرق‌ریزان روح» از «جمال میرصادقی»، «نوشتن مانند بزرگان» از «ویلیام کین»، «استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم» از «جورج لیکاف و مارک جانسون»، «با هر دو طرف مغزت بنویس» از «هنریت کلاسر» و بسیاری کتاب‌های دیگر که برای نویسنده شدن لازم هستند.
اما آنچه برای من در این مقاله مهم است، توجه به یک جنبه از زندگی دانشجویی است که در انفجار کاربرد اینترنت در سبک زندگی امروزی در حال فراموش شدن است.
دانشجویان امروزی به ویژه بعد از بحران کرونایی شدن دانشگاه‌ها و مجازی شدن همه چیز، بیش از پیش به سراغ اینترنت رفتند، حساب شبکه اجتماعی باز کردند و در این فضای بی‌حساب و کتاب گشتند و می‌گردند و خواهند گشت.
از بعضی دانشجویان در مصاحبه‌های دوره‌های توانمندسازی شنیدم که روزی ۷-۸ ساعت وقت آزاد در اینترنت می‌گذارند. عملا بیشتر از شرکت در کلاس‌ها و خواندن درس و حل تمرین‌ها و هر کاری که فکرش را بکنید. واقعیتی که بسیار نگران‌کننده است و بر اساس مطالعات جدید می‌تواند به شدت تمرکز، مهارت حل مسئله و قدرت یادگیری دانشجویان را کاهش دهد.
مشکل فضای اینترنت این است که همه چیز را می‌خواهد لقمه لقمه کند و در بسته‌های کوچک به شما نشان دهد. میانگین مقالات اینترنتی مرتبا آب می‌روند و حتی ویدیوها هم دارند به سطح استاندارد ۱۵ ثانیه منتشر می‌شوند. فضایی که مخاطب گویی حوصله ندارد و با عجله فقط می‌خواهد از یک لذت کوچک به بعدی پرش کند.
از خواندن و اینترنت گفتم. بسیاری از دانشجویان به من گفتند کتاب نمی‌خوانند یا در مقایسه با اینترنت کمتر می‌خوانند. با این که این روزها مطالعه به کتاب خواندن محدود نیست و ویدیوهای آموزشی فراوان، پادکست‌ها و خلاصه‌های صوتی کتاب‌های گوناگون هم فراوان هستند. اما جای چیز مهمی خالی است.
در عصرهای گذشته بسیاری از انسان‌ها بی‌سواد بودند و در بین کسانی که می‌توانستند بخوانند هم هر کسی نمی‌توانست قلم به دست بگیرد و بنویسد. اصلا نویسنده بودن کار هر کسی نبود و مردم هنوز هم به نویسنده‌ها احترام زیادی می‌گذارند. از دوران دبستان حتما به یاد دارید که نوشتن انشاء چه قدر مشکل بود و بسیاری از دانشجویان هنوز هم در نوشتن مشکل دارند.
با این که در عصر حاضر هر کسی می‌تواند با در دست داشتن یک موبایل متوسط به تولید محتوا بپردازد. ویدیو منتشر کند، صدا ضبط کند و عکس و تصویر ویرایش کند. با این که هر کسی در این دوره و زمانه دستی در تولید محتوا دارد، به طور طبیعی حجم بالایی از این آثار ضعیف و حتی سخیف هستند، اما یک نکتهٔ مهم را همه فراموش کرده‌اند.
نوشتن که فعلی است که نیازمند قلم است، فعالیتی کلیدی است که در این عصر توسط جامعه جدی گرفته نمی‌شود. طبعا عکس گرفتن و استوری گذاشتن، یا ویدیو گرفتن و با کمی ویرایش در شبکه‌های اجتماعی منتشر کردن خیلی راحت‌تر است تا این که بنشینی فکر کنی و بنویسی و بنویسی تا تمام شود و بعد ویراستاری کنی و بدهی بخوانند و نقد کنند و جواب بدهی و هزار گرفتاری.
به جای رفتن به سراغ کلیشه‌های نوشتن می‌روم سراغ نکاتی که دانستن آن بسیار مهم هستند.
یکی از نکات مهمی که متخصصین یادگیری در مطالعات گسترده نشان داده‌اند این است که برای یادگیری در سطح بالاتر از ۹۰ درصد لازم است به دیگران آموزش دهیم. یعنی خود را درگیر تولید محتوا و ارائه آن به دیگران کنیم. این دقیقا کاری که نوشتن می‌کند. وقتی بنشینید تا متنی را بنویسید نمی‌توانید سرسری رهایش کنید و باید توضیحات لازم را بگنجانید. قواعد دستوری و نوشتاری را رعایت کنید و به اصطلاح از یک «الف» درست شروع کنید و به یک «ی» پایانی برسید تا خواننده منظورتان را به درستی درک کند.
در واقع نوشتن یکی از زیرساخت‌های مهم یادگیری بهتر شماست. اگر تا حالا فکر می‌کردید خواندن کتاب‌های جدید و مطالب متنوع شما را در یادگیری به طور کامل تقویت می‌کند، متاسفانه چنین نیست. کتاب‌هایی که می‌خوانید به سادگی فراموش می‌شوند و نشانه‌های واضح آن برای دانشجویان فراموش کردن درس‌های کنکور پس از ورود به دانشگاه است. همچنین دانشجویانی که مدرک دانشگاهی گرفتند و با کنار گذاشتن آن پس از مدتی نمی‌توانستند چیز به درد بخوری به یاد بیاورند.
واقعیت این است که نوشتن بیشتر به درد نویسنده می‌خورد. کسی که می‌نویسد، بیشترین تأثیر را از نوشته می‌گیرد و با هر بار نوشتن کمی بهتر خواهد نوشت. برای همین یک نویسنده وقتی دوباره به نوشته‌های گذشتهٔ خود مراجعه می‌کند، احساس می‌کند می‌توانست بهتر بنویسد و می‌تواند تصحیحات جدیدی برای آن در نظر بگیرد.
اگر دانشجو هستید و طبعا اهل کتاب، ولی برنامه‌ای برای نوشتن ندارید، خبر بدی برای‌تان دارم. شما به زودی نه تنها بسیاری از مطالعات این روزها را به یاد نخواهید آورد، بلکه از فرصت مهمی که می‌تواند رزومه علمی خوبی برای شما بسازد و ارتباطات تخصصی ایجاد کند هم غافل هستید.
در ابتدای مطالب به اینترنت اشاره کردم و این که چقدر تولید محتوا در آن آسان شده است. اما این توصیه کلیدی را نگفتم که به عنوان یک دانشجو باید حداقل یک برنامه نوشتن روزانه داشته باشید و بهتر آن که در اینترنت یک عضویت شبکه اجتماعی داشته باشید و محتوای روزانه منتشر کنید.
با این تکنیک به ظاهر ساده شما هم به تدریج به اهل قلم می‌پیوندید و از مزایای خوب نوشتن بهره‌مند می‌شوید. مطالبی که می‌خوانید بهتر در ذهن شما آشیانه می‌کنند و با رشد مخاطب در طی سال‌های دانشجویی و بعد از آن نه تنها ارتباطات تخصصی ایجاد می‌کنید، بلکه عملا یک رزومه علمی برای خود می‌سازید.
در حقیقت نوشتن ابتدا به یک برنامهٔ ثابت نیاز دارد. این که هر روز مقداری بنویسید. نویسندگان بزرگ تاریخ هم چنین برنامه‌ای داشته‌اند و یک بودجهٔ نویسندگی روزانهٔ اجباری را رعایت می‌کردند. چنان که گفتم با نوشتن به تدریج تقویت می‌شوید و بهتر و بهتر می‌نویسید. گر چه می‌توانید به کلاس هم بروید و از کتاب‌های مختلفی در این زمینه استفاده کنید. ولی اصل ماجرا همین است که مرتب بنویسید و دست از نوشتن نکشید.
از پرت و پلا نوشتن به طور جدی پرهیز کنید. کپی کردن و چسباندن مطالب دیگران هم هنر نیست و همه بلدند. ضمنا ویکی‌پدیا هم یک منبع معتبر دانشگاهی نیست. دنبال این بازی‌ها نروید و خودتان بنویسید. مهم تولید محتوای اصیلی است که با قلم شما نوشته شود. همچنین بهتر است برای حساب شبکه اجتماعی یا وبلاگی که ساخته‌اید یک زمینه تخصصی تعیین کنید.
پراکنده‌نویسی در ابتدا شاید بد نباشد ولی هر چه سریع‌تر بهتر است به سمت تخصصی نوشتن حرکت کنید. بهترین زمینه هم رشته تحصیلی شماست. اما اگر به دلایلی از رشته تحصیلی خود راضی نیستید می‌توانید یکی از علایق تخصصی خود را ملاک قرار دهید و فقط در همان زمینه قلم‌فرسایی کنید.
برای شروع با برنامه‌ی روزی ۲۰ دقیقه کار را شروع کنید. ابتدای کار معمولا کندتر هستید و نمی‌توانید مطالب مفصل بنویسید و شاید محتوای علمی کمی هم خوانده باشید و بضاعت کمی داشته باشید. ولی به تدریج این نقایص برطرف می‌شوند و سرعت و کیفیت مطالب شما به شدت بالا می‌رود.
به شخصه به عنوان کسی که از ورود به دانشگاه یعنی تقریبا سال ۱۳۷۷ (بیش از بیست سال) با وبلاگ‌نویسی شروع کردم به شما می‌گویم این روند کند، ولی بسیار تأثیرگذار است. الان که می‌توانم مقالات سایت دانشجویانه را در کمتر از ۱ ساعت از روی یک ایده‌ی خام بنویسم و با جستجو، ویرایش و تنظیم عکس‌ها در کمتر از ۳ ساعت نه تنها در سایت، بلکه در شبکه‌های اجتماعی متنوع دانشجویانه مثل اینستاگرام، تلگرام، لینکدین و غیره هم منتشر کنم، حس بسیار خوبی دارم.
این نوشتن در درازمدت باعث شد بتوانم به خوبی سخنرانی کنم و همیشه حرف‌های فراوانی برای گفتن داشته باشم. مهارتی که واقعا فکر نمی‌کردم روزی به آن مجهز شوم ولی حالا به سادگی و بدون استرس می‌توانم در برابر جمعیت‌های بزرگ صحبت کنم. مزیتی دلنشین.
وقتی اولین کتابم را به چاپ رساندم متوجه حاصل این زحمات شدم. هر کسی کتاب «رازهای تبدیل کرم خاکی به اژدها» را خواند، بازخورد داد که متن روان و دلنشینی از آب در آمده و خسته کننده نیست، خستگی و زحمات نوشتن و چاپ کتاب از تنم در رفت.
با کمک فناوری‌های جدید ، نوشتن دیگر فقط قلم به دست گرفتن و کاغذ سیاه کردن نیست. امروزه می‌توانید از ابزارهای رایگانی برای تبدیل سریع صوت به متن استفاده کنید. یعنی مطالب را بگویید و نرم‌افزار به طور خودکار تایپ کند. این کار هم در رایانه شخصی و هم گوشی همراه ممکن است. در رایانه شخصی از google docs و در گوشی همراه از اپلیکیشن Gboard استفاده کنید. گر چه کمی ویرایش لازم دارد ولی سرعت شما را بیشتر می‌کند.
نرم‌افزار مایکروسافت ورد هم قابلیت‌های جایگزینی متن با عبارت‌های اختصاری که شما تعریف می‌کنید دارد و به این ترتیب سرعت شما برای تایپ بیشتر می‌شود. این نکات را در دورهٔ آموزش مایکروسافت ورد تشریح کرده‌ام.
یاد گرفتن تایپ ده انگشتی می‌تواند سرعت چندین برابری به کار شما بدهد و خستگی شما را هم بسیار کمتر کند. زیرا با این مهارت می‌توانید هم سریع‌تر تایپ کنید و هم بدون نگاه کردن به صفحه کلید کارتان را با شرایط بهتری به انجام برسانید. مثلا گردن درد نگیرید و چشم‌درد نشوید.
ساعت مشخصی را برای نوشتن انتخاب کنید. بعضی افراد صبح زود و برخی عصر و افرادی هم شب قبل از خواب آماده‌تر هستند. اما زمان لازم برای انتشار مطلب در شبکه‌های اجتماعی یا وبلاگ را هم در نظر داشته باشید.
می‌خواهم توصیه کنم یک وب‌سایت شخصی داشته باشید. شاید فکر کنید زحمت یا هزینه‌ی بالایی دارد. ولی در سال‌های اخیر به کمک سایت‌ساز‌های رایگان مثل وردپرس (WordPress) دیگر طراحی سایت از انحصار برنامه‌نویسان خارج شده و همه می‌توانند پایگاه اینترنتی خود را به تنهایی مدیریت کنند. در حال حاضر این کار هزینه‌های کمی در حد ۲۰۰ هزار تومان در سال برمی‌دارد. پس زیاد نگران هزینه نباشید.
نکته مهم این است که شبکه‌های اجتماعی پایدار نیستند و ممکن است با ظهور یک شبکه‌های اجتماعی جدید، شبکه اجتماعی شما مخاطبین خود را به تدریج از دست بدهد ولی اگر سایت شخصی داشته باشید همه چیز در اختیار شماست. سایت مثل نهال یک درخت است که ابتدا لاغر و نحیف است اما با گذر زمان به تدریج بسیار قوی و شاخص خواهد شد.
شاید مهم‌تر از داشتن یک وب‌سایت یا وبلاگ شخصی داشتن دوستانی اهل نوشتن و نقد باشد که مهارت نوشتن شما با حضور در جمع آن‌ها رشد می‌کند. این نکتهٔ کلیدی مهمی است که تنها نمانید و از مجامع ادبی بهره بگیرید.
قلم یک ابزار است و از نوشتن شرافت می‌یابد یا به تباهی کشیده می‌شود. بدون نوشتن، قلم مفهوم و ارزشی ندارد. به یاد داشته باشید با پراکنده نوشتن و بی‌هدف نوشتن شاید مدتی بتوانید طبع‌آزمایی کنید ولی برای این که یک رسانه داشته باشید باید مسیری هدفمند را انتخاب کنید.
چه رسانه‌ای که برای نوشتن انتخاب کرده‌اید، دفتر یادداشت خاطرات شخصی شما باشد و چه یک شبکه اجتماعی یا وبلاگ و پایگاه اینترنتی اختصاصی تفاوتی ندارد. باید به تدریج و نه خیلی دیر بلکه نسبتا زود به سمت تخصصی نوشتن حرکت کنید و تلاش کنید آموخته‌ها را در قالب‌های جدید و خلاقانه به جامعه عرضه کنید.
بدین ترتیب نه تنها سهمی در گسترش دانش خواهید داشت بلکه قلم خود را به کاری ارزشمند واداشته‌اید که به واقع خودتان اولین کسی هستید که از این فعالیت منتفع می‌شوید. چرا که با نوشتن نه تنها ذهنی قوی‌تر و تحلیل‌گر خواهید یافت بلکه در قابلیت‌های حافظه و ارتباطات کاری نیز با این روش پیشرفت قابل ملاحظه‌ای خواهید کرد.
پس کافی است هر روز یک بودجه مشخص به نوشتن اختصاص دهید و این عادت را به روتین روزانهٔ خود تبدیل کنید.
سابقهٔ نگارش این محتوا:
بازنویسی: ۱۴/۰۴/۱۴۰۱
نگارش اولیه: ۱۴/۰۴/۱۴۰۰
فعالیت اصلی دانشجویانه، توانمندسازی دانشگاهیان و کاریابی تخصصی برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان است.
