اصولا چرا دانشجو باید ترم تابستان درس بردارد؟ این یک ضرورت یا انتخابی از سر ناآگاهی است؟ برداشتن واحد در ترم تابستان چه منافع و زیان‌هایی دارد؟ فرصت‌ها و تهدیدهای آن چیست؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ داده و نکات مفید دیگری هم ارائه کرده‌ام که امیدوارم بپسندید.
نظرسنجی دانشجویانه در تلگرام، لینکدین و اینستاگرام نشان داد دانشجویان در مورد ترم تابستان نظرات کاملا متفاوتی دارند. در نظرسنجی دانشجویانه مشخص شد که گرایشات دانشجویان دربارهٔ تابستان در این دسته‌ها قرار می‌گیرد:
بعضی از حاضرین هم کلا رأی ندادند. احتمالا آنها کسانی بودند که قصد داشتند در ترم تابستان به جای این کارها به سفر یا استراحت بپردازند. هر یک از این انتخاب‌ها می‌تواند در شرایطی خوب باشد اما در این مطلب می‌خواهم نشان دهم چه مواردی می‌توانند کارآمدتر باشند و کدام یک احتمالا مضر هستند.
یکی از چالش‌های دوران دانشجویی تمام کردن درس‌ها در مقیاس حداقلی است. یعنی بسیاری از دانشجویان دوست دارند هر ترم ۲۰ واحد و اگر معدل خوبی داشته باشند بیشتر واحد بردارند تا هر چه زودتر مدرک بگیرند و از دانشگاه بروند. اما چرا؟ بعد از دانشگاه فرصت‌های خاصی هست که در حال تمام شدن است؟ به کسی که زودتر فارغ‌التحصیل شود مدرک ویژه یا تسهیلات خاصی تعلق می‌گیرد؟ نام شما در رسانه‌ها برده می‌شود و مشهور می‌شوید؟ بلافاصله بعد از فارغ‌التحصیلی اتفاق مهمی قرار است بیفتد؟ خب به وضوح پاسخ هیچ یک از این گزینه‌ها نیست.
در واقع بسیاری از دانشجویان بر اثر یک اپیدمی رفتاری یا همان رفتار اجتماعی این کار را می‌کنند. در این زمینه می‌توانید «این مقاله» را هم ببینید. می‌توان تصور کرد که آنها با خود می‌گویند: «همه عجله دارند پس من هم نباید عقب بیفتم». این سبک رفتار در واقع نوعی شانه خالی کردن از بار مسئولیت فکر کردن است. شما برای انجام یک کار باید دلیلی قانع‌کننده‌تر از این داشته باشید. در ادامه چند بهانهٔ متداول دانشجویان را که با دلیل اشتباه گرفته می‌شود آورده‌ام.
این نکته‌ای است که همواره دانشجویانی که شهریه بالایی پرداخت می‌کنند یا هزینه‌های خوابگاه را می‌پردازند مطرح می‌کنند. اما در واقع آنها با برداشتن واحد در ترم تابستان در حال افزودن به هزینه‌ها هستند. در حالی که اگر به جای آن در ترم تابستان کار کنند شاید بتوانند پس‌اندازی کنار بگذارند تا در ترم‌های بعدی آرامش خاطر بیشتری داشته باشند.
دانشجویانی را می‌شناسم که تابستان‌ها کار می‌کردند تا برای ترم‌های بعدی در پرداخت شهریه تحصیل به خانواده کمک کنند. پس نگویید نمی‌شود.
این هم دلیل دیگری است که بسیاری دانشجویان با حداکثر توان خود واحد برمی‌دارند و واحدهای ترم تابستان را هم رها نمی‌کنند. در حالی که این تنها یک ارزش ذهنی است و از نظر دانشگاهی و حتی بعد از دانشگاه از جنبه‌های شغلی و اجتماعی هیچ ارزش خاصی ندارد.
واقعیت این است که پس از دانشگاه دیگر ورودی‌های هر رشته پراکنده خواهند شد و بسیاری به شهرهای خود بازمی‌گردند و دوستی‌های دوران دانشجویی رنگ می‌بازند و حتی ممکن است به رقابت‌های دوران کاری تبدیل شوند. پس خود را با این دیدگاه گول نزنید و واقع‌بین باشید. حقیقت تلخ است و اگر برای آن آماده نباشید، تلخ‌تر می‌شود.
این بهانه هم مثل مورد قبلی است ولی کمی اختصاصی‌تر. شاید برای بعضی دانشجویان خیلی جذاب باشد که با دوست صمیمی خود همه واحدها را بردارند و پا به پای هم در کلاس‌ها شرکت کنند و دانشگاه را تمام کنند. اما این هم یک سراب است و تضمین‌کنندهٔ موفقیت درسی نیست. اصرار بیش از حد بر این گونه تصمیمات احساسی می‌تواند شما یا دوست شما را دچار مشکل کند.
برای مثال یکی از اشکالات این تفکر، محدود ماندن تجربه‌های دانشجویی شما به چیزهایی است که دوست صمیمی شما می‌پسندد. به ویژه وقتی این اصرار مضرتر است که هم‌رشته‌ای باشید و مثل دوقلوهای به هم چسبیده از ابتدا همهٔ درس‌ها را با هم بردارید. وقتی با سماجت همهٔ فعالیت‌ها را با هم انجام بدهید، در خطر تکرار و روزمرگی هستید که در درازمدت از شما دو نفر یک کپی از یکدیگر می‌سازد و مانع پیشرفت و تنوع تجربه‌های شما می‌شود.
بهتر است به جای تمرکز بر با هم واحد برداشتن، بر مباحث علمی و اجرای پروژه‌های تمرینی با هم تمرکز کنید تا آموخته‌های یکدیگر را کامل کنید. این راه بسیار بهتری است.
این بهانه را هم از بعضی دانشجویان شنیده‌ام. در واقع بحث ازدواج در پیش بود و فکر می‌کردند اگر دیرتر درس خود را تمام کنند، مقوله نامزدی یا ازدواج را از دست خواهند داد.
به جز مواردی خیلی خاص که نمی‌توان به راحتی رد کرد، در اکثر موارد این نگاه هم درست نیست. در واقع همکاری و فداکاری برای حفظ زندگی مشترک همیشه به معنای ضربه زدن به تحصیل و افزایش فشار بیش از حد بر گذراندن واحدهای درسی نیست. از طرف دیگر اگر کسی که ممکن است در آینده شریک زندگی شما شود حاضر نیست برای تحصیل شما کمی بیشتر صبر کند، احتمالا در مراحل بعدی زندگی هم شما را تنها خواهد گذاشت.
بهتر است به جای ضربه زدن به تحصیلات دانشگاهی خود سعی کنید از مسیر گفتگو و تفاهم پیش بروید و مشکلات را با رسیدن به توافقی منطقی حل کنید. زیرا کمی صبر کردن و با آموزش کافی و تخصص خوب از دانشگاه خارج شدن مزایای بسیار بیشتری برای شما خواهد داشت.
این هم بهانهٔ جالبی است که بعضی دانشجویان به آن اعتقاد دارند. در واقع عجله داشتن برای تمام کردن دانشگاه به این بهانه ابتدا کمی منطقی به نظر می‌رسد ولی واقعیت چیز دیگری است.
دورهٔ دانشجویی زمان بسیار مناسبی است و در حقیقت طلایی‌ترین دورهٔ عمر شما است. در هیچ دوره از زندگی این مقدار آزادی عمل و پشتیبانی و پایین بودن مسئولیت‌های اجتماعی را نخواهید داشت. بعد از گذراندن دانشگاه و ورود به اجتماع خواهید دید که در دوران دانشجویی چه فرصت‌های نابی را از دست داده‌اید و بدون تردید تأسف خواهید خورد. درست مثل تأسفی که با دیدن بچه‌های مدرسه‌ای به ما دست می‌دهد.
از قدیم هم گفته‌اند عجله کار شیطان است. اگر هر چه سریع‌تر با برداشتن واحدهای بسیار از دانشگاه خارج شوید این دورهٔ خاص را از دست خواهید داد و دیگر به راحتی زمانی برای آموزش و کسب مهارت و تجربه‌های مختلف پیدا نمی‌کنید. زیرا بالا بردن فشار درسی به معنای کم شدن فرصت تجربه و تعمق است. کمبودی که به سادگی جبران نخواهد شد. زیرا در دوران دانشجویی در برابر تجربه‌های جدید ریسک‌پذیرتر هستیم و آزادی عمل بیشتری داریم. ولی پس از فارغ‌التحصیلی شرایط به سرعت تغییر می‌کنند و دیگر نمی‌توانیم به دوران دانشجویی برگردیم و فارغ‌البال هر کاری دوست داریم انجام دهیم.
حال که چند بهانهٔ متداول را بررسی کردیم، خوب است که معایب اساسی ترم تابستان را بررسی کنیم.
الف) فشردگی زیاد
همان‌طور که می‌دانید ترم تابستان بسیار فشرده است و تقریبا زمانی معادل یا کمتر از نصف ترم عادی وقت دارید درس‌ها را پاس کنید. بدین ترتیب به طور طبیعی نخواهید توانست با صرف وقت و حوصله درس‌ها را پاس کنید و مجبورید بسیار فشرده مطالعه کنید. بدین ترتیب وقتی مناسبی برای تعمق و تجزیه و تحلیل ندارید و ناچار هستید به اصطلاح درس‌ها را سمبل کنید و فقط در حد امتحان یاد بگیرید.
از سویی معمولا در ترم تابستانی به علت کمبود وقت، استاد دانشگاه ناچار است برخی مباحث را از تدریس و امتحان حذف کند. یعنی عملا تدریس و یادگیری کمتری اتفاق می‌افتد.
ب) گرمای طاقت‌فرسا
مشکل دیگر ترم تابستان گرما است که البته همه جا یک معضل به حساب نمی‌آید. اما اگر واحدهایی بردارید که کار عملی بیرون از دانشگاه دارند، به ویژه اگر بازدیدهای میدانی و کار در فضای باز داشته باشند، به طور قطع برای خود دردسر خریده‌اید.
پ) مشکلات خوابگاهی
متأسفانه بعضی دانشگاه‌ها در ترم تابستان امکانات خوابگاهی را به راحتی در اختیار دانشجویان نمی‌گذارند. پس اگر خوابگاهی هستید، قبل از برداشتن واحدهای تابستانی، مطمئن شوید که در ترم تابستان، مجاز به استفاده از خوابگاه هستید. ضمن این که در ترم تابستان، کیفیت خدمات خوابگاهی هم افت می‌کند و ناچارید بسته به شرایط، موارد متنوعی از پخت‌وپز تا تخلیه زباله و شستشوی لباس و غیره را شخصا انجام دهید.
حتی در مواردی در ترم تابستان، فروشگاه‌های داخل دانشگاه و مغازه‌های خدماتی آن تعطیل می‌شوند که دردسر دیگری است.
ت) از دست دادن فرصت کارآموزی
با این که کارآموزی یکی از واحدهای درسی دانشگاهی است، دانشجویان اغلب در سطح همین واحد درسی به آن فکر می‌کنند. اما در حقیقت کارآموزی کردن یکی از راه‌های بسیار مناسب برای کسب تجربه‌های عملی و مفید است. خواندن درس‌های دانشگاهی به تنهایی کمک زیادی به کسب تجربه‌های کسب و کار نمی‌کند و تنها با کارآموزی در دوران دانشجویی می‌توانید در این زمینه تخصص و تجربه کسب کنید.
با برداشتن واحدهای ترم تابستان عملا به شدت درگیر گذراندن کلاس‌های تابستانی شده و دیگر نمی‌توانید به کارآموزی فکر کنید. فرصتی که به راحتی از دست می‌رود.
ث) از بین رفتن زمان یادگیری مفید
حتی اگر برای تمرین کارآموزی در دوران تابستان آماده نباشید، می‌توانید برای کسب یک تخصص جدید خارج از مقوله‌های اجباری دروس دانشگاهی اقدام کنید. فرصتی مهم که با تمرکز و استفاده از فرصت نداشتن کلاس‌های درسی می‌توانید به خوبی در آن پیشرفت کنید.
دانشجویانی را دیده‌ام که در تابستان به یک نرم‌افزار تخصصی به خوبی مسلط شدند و حتی در آن زمینه به درآمدزایی رسیدند. شاید این یکی از بهترین کارهایی باشد که بتوانید در ترم تابستان به جای گذراندن درس‌های مختلف انجام دهید.
دلیل دیگری که این گزینه را توصیه می‌کنم این است که تحصیلات دانشگاهی در فضایی خاص شکل می‌گیرد که بیشتر نظری است و دانشجو فرصتی برای کسب تجربه‌های واقعی در جامعهٔ پیرامون خود ندارد. به همین دلیل وقتی تحصیلات خود را تمام می‌کند، در کسب اهداف شغلی موفق نیست و آمار بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هم این واقعیت را به خوبی نشان می‌دهد.
ج) از دست دادن فرصت استراحت و تمدد اعصاب
مشکل دیگر ترم تابستان این است که همچنان دانشجو را در فضای درس و کلاس نگه‌می‌دارد و فرصت خارج شدن از این فضای محدود شده را به او نمی‌دهد. گذراندن چند سال در یک فضای درسی یکنواخت هر کسی را خسته و تا حدی افسرده می‌کند و مفید نیست.
طبیعی است که با حذف ترم تابستان می‌توانید موقتا از فضای یکنواخت دانشگاهی خارج شوید و با فضاهای جدیدی روبرو شوید تا چیزهای بیشتر و متفاوتی از درس‌های دانشگاهی یاد بگیرید و تجربه‌های موفقی کسب کنید.
حتی اگر در تابستان به مسافرت کوتاهی بروید و بیشتر استراحت کنید، بهتر از آن است که با وارد کردن فشار زیاد به اعصاب و حافظهٔ خود تنها بتوانید به هدف زودتر تمام کردن دانشگاه دست پیدا کنید. هدفی که در واقع سرآغاز شروع مسئولیت‌های جدید و بالا رفتن از شیب مشکلات جدیدی است که بعد از دانشگاه انتظار شما را می‌کشد.
گذراندن ترم تابستان ضمن وارد کردن فشار زیادی برای یادگیری، بازده آموزشی پایینی دارد و در عمل مانع کسب تجربه‌های خارج از دانشگاهی و استراحت مفید و دوری از تکرار در این دوران می‌شود.
اگر به جای برداشتن واحدهای ترم تابستان به دنبال کسب مهارتی جدید یا تجربه‌های کسب و کار باشید بهتر است و حتی ممکن است بتوانید مقداری پول پس‌انداز کنید.
در زندگی عجله در زمان معمولا نتیجه عکس دارد! هر چه بیشتر تلاش کنید کمتر به دست می‌آورید. زمان مثل یک باتلاق است که با دست و پا زدن در آن بیشتر فرو می‌روید! دقت کرده‌اید کسانی که عجله دارند معمولا دیرتر می‌رسند؟ بی‌صبر و بی‌قرار هم هستند و وقتی هم که به موقع می‌رسند استرس در آنها مشهود است؟ این همان اتفاقی است که در ترم تابستانی می‌افتد. به ویژه آن که این همه دست و پا زدن برای مثلا ۸ واحد جلو افتادن را اگر هر سال تکرار کنید، فوقش حدود یک ترم ۲۰ واحدی جلو می‌افتید. تازه به شرط این که حتما همهٔ واحدها را پاس کنید. در حالی که ۳ تابستان را حرام کرده‌اید و پولی هم پس‌انداز نشده چون برای ترم تابستانی هم باید هزینه می‌کردید.
با این تفاسیر، برداشتن واحدهای تابستانی یعنی هم عمر را باختید، هم لذت را از دست دادید و دستاورد شما تقریبا چیز مهمی نیست: نه از نظر تخصصی ارزش دارد و نه اجتماعی و نه فرهنگی و سیاسی و غیره. پیشنهاد می‌کنم به جای حرص زدن بر کیفیت آموزش تمرکز کنید. یک ترم جلو افتادن کسی را موفق نکرده است! خاطر جمع باشید و خودتان را عذاب ندهید!
گذراندن واحد در ترم تابستان با این تصور که به پیشرفت شما در دانشگاه سرعت می‌بخشد، اقدامی نسنجیده است و چنان که برشمردم بیشتر حاصل تشخیص نادرست مسئله است و ارزش چندانی برای دانشجویان ندارد.
اما اگر درسی را افتاده‌اید که آرایش ترمی شما را به هم می‌زند یا یک واحد تابستانی در یک دانشگاه دیگر مهمان شدن، فرصت شناخت اساتید جدیدی که افراد مهمی هستند را به شما می‌دهد، برداشتن واحد در ترم تابستانی می‌تواند مفید باشد. گرچه حتی در این حالت هم توصیه می‌کنم تا سقف ممکن واحد برندارید و تابستان را به شکنجه تبدیل نکنید.
سابقهٔ نگارش این مطلب:
ویرایش جدید: ۱۴۰۲/۰۳/۲۹
ویرایش اول: ۱۴۰۱/۰۲/۲۲
نگارش اول: ۱۴۰۰/۰۴/۲۶
فعالیت اصلی دانشجویانه، توانمندسازی دانشگاهیان و کاریابی تخصصی برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان است.
