اگر کمی اهل مطالعه باشید حتما این دو عبارت برای شما آشنا هستند: «اثر مرکب» و «اثر پروانه‌ای». اما شاید تا به حال به ارتباط این دو فکر نکرده باشید و این دو مفهوم نظری را در زندگی عملی کنار هم شناسایی نکرده باشید.
در این مقاله هم این دو مفهوم را دوباره معرفی می‌کنم و هم رابطهٔ بین آنها در زندگی بشری را توضیح می‌دهم.
اثر مرکب (به معنای اثر ترکیبی و نه لکهٔ جوهر) مفهومی است که ابتدا «دارن هاردی» (Daren Hardy) [1] در سال ۲۰۱۰ در کتاب «اثر مرکب» مطرح کرد. او به زیبایی در این کتاب توضیح داد که تأثیر کارهایی کوچک که به طور منظم در درازمدت انجام می‌شوند، خارق‌العاده است. مطالعهٔ این کتاب را به همهٔ دانشجویان به طور جدی توصیه می‌کنم.
یکی از مثال‌های دارن هاردی برای توضیح مفهوم «اثر مرکب» به سبک زندگی برمی‌گردد. توضیح او را با کمی تغییر می‌آورم. اگر چند نفر را در نظر بگیریم که یکی زیاد تلویزیون می‌بیند، یکی منظم ورزش می‌کند و یکی مطالعه و کار می‌کند، در دراز مدت برای آن سه چه اتفاقی می‌افتد؟ طبعا آن که زیاد تلویزیون می‌بیند چاق و تنبل می‌شود و احتمالا فقیر و مستأصل به بازنشستگی می‌رسد؛ شخصی که منظم ورزش می‌کند، احتمالا سالم است اما او هم در خطر فقر است یا درآمدی متوسط دارد؛ ولی سومی که منظم مطالعه و کار می‌کند، در دراز مدت به شخصی پخته، با سبک زندگی منطقی و متعادل و با درآمدی متناسب با نیازهای خود دست یافته است. به همین سادگی هر فعالیت کوچک ما در درازمدت به شدت آینده را تغییر می‌دهد.
برای مثالی دیگر از اثر مرکب، اگر روزانه ۳۰ دقیقه کتاب بخوانید یا ۲۰ دقیقه ورزش کنید یا مقداری پس‌انداز کنید، در کوتاه مدت مثلا در چند ماه اول، تاثیر بزرگی نخواهد داشت. ولی اثر نمایی تکرار این عمل در ۱۰ سال می‌تواند از شما یک دانشمند، یک ورزشکار یا یک سرمایه‌دار بسازد. این یکی از رازهای بزرگ موفقیت است که مردم عادی اصلا به آن توجه نمی‌کنند.
اگر به زندگی‌نامهٔ مشاهیر و بزرگان سرک بکشید، خواهید دید که اکثریت قریب به اتفاق آنها نیز موفقیت را در درازمدت کسب کرده‌اند و با این وجود در اوج هم به رقابت ادامه می‌دهند. بر خلاف مطالب مجلات زرد که امروزه بسیار زیادند، موفقیت آنها حاصل تلاش دراز مدت، استمرار، نظم و شکیبایی است و نه شانس یا یک ذهن نابغه یا قابلیت مذاکرهٔ قدرتمند یا شخصیت بسیار تأثیرگذار که همگی تنها به درد تبلیغات فروش محتوا می‌خورند نه درس زندگی.
این اثر متفاوت و ارزشمند حوزهٔ موفقیت را حتما بخوانید. اگر قبلا خواندید دوباره بخوانید و به آن عمل کنید. کتاب فوق‌العاده مفیدی است.
در دههٔ ۱۹۶۰ میلادی ریاضیدان برجسته ادوارد نورتون لورنز [۲] (Edward Norton Lorenz) که در محافل تخصصی با نظریهٔ آشوب [۳] (Chaos Theory) شناخته می‌شود، در آزمایشگاه آی‌بی‌ام (IBM) در حال مطالعه بر شبیه‌سازی مدل رایانه‌ای دینامیک هوا بود به دستاورد علمی بسیار جالب توجهی رسید. او دو بار سامانهٔ شبیه‌سازی پیش‌بینی آب و هوا را با اعداد و ارقام قبلی اجرا کرد و نتایج به طور جدی متفاوتی بدست آورد. پس از بررسی بسیار مشخص شد سرچشمهٔ انحراف‌های جدی در نتایج الگوهای هواشناسی ناشی از خطا نیستند، بلکه به گرد کردن ناچیز اعداد ارتباط دارند. یعنی تغییرات جزئی اولیه در داده‌های اولیه باعث تغییر جدی جهت فرآیندها به سمت رویدادهای کاملا متفاوت می‌شوند. اینچنین بود که لورنز اصطلاح «اثر پروانه‌ای» را ابداع کرد که نشان دهندهٔ قابلیت ایجاد تأثیرات بزرگ ناشی از تغییرات کوچک است. عبارت مشهوری که در توضیح «اثر پروانه‌ای» آمده است این است که «شاید بال زدن یک پروانه در برزیل موجب یک توفان بزرگ در تگزاس شود».
اثر پروانه‌ای با این که نظریه‌ای اثبات نشده است اما کاملا منطقی به نظر می‌رسد. این یک نظریه مفهومی است و با این که تا کنون اثباتی دقیق برای آن ارائه نشده، ولی در مورد آن بسیار زیاد بحث شده است. موافقان و مخالفان دلایل خود را ارایه می‌دهند و هنوز جدال علمی ادامه دارد. برخی معتقدند جهان هستی به هم پیوسته است و از کجا معلوم که بال زدن یک پروانه نتواند سررشته اتفاقاتی را رقم بزند که در نهایت به یک طوفان مهیب منجر شود؟ برای درک بهتر این نظریه می‌توانید به توالی دومینو توجه کنید. ممکن است قطعه اول بسیار کوچک باشد ولی تدریجا قطعات بزرگی را جابجا خواهد کرد!
اگر به این مفهوم توجه کنید، می‌بینید که خیلی هم غیرممکن نیست که یک تغییر کوچک مثل یک جرقه باعث سوختن هزاران هکتار جنگل، فرار حیوانات، آوارگی انسان‌ها و نتایج شگرف دیگر شود. تاریخ بشری نیز نشان می‌دهد که برخی جنگ‌های خانمان‌سوز که قرن‌های بعدی را کاملا تغییر دادند، با یک مشاجرهٔ لفظی ساده شروع شدند. این مفهوم به ما چنین توصیه می‌کند که مراقب کارهای کوچک خود باشیم، چرا که می‌توانند دردسرهای بزرگی را در آینده برای ما ایجاد کنند.
مفهوم اثر پروانه‌ای یک مفهوم کلیدی در درک برخی فرآیندهای غامض و پیچیده اطراف ما است.
حالا آماده شدید که مفهوم ترکیبی «اثر مرکبی پروانه» را مورد توجه قرار دهید. این مفهوم را از ترکیب «اثر مرکب» و «اثر پروانه‌ای» ابداع کردم. این مفهوم نشان می‌دهد که اگر کارهای خود را بر اساس نظم درازمدت سازماندهی کنیم، این احتمال بسیار بالا می‌رود که یک موفقیت چشمگیر بدست بیاوریم که به نظر دیگران یک شانس ناگهانی فوق‌العاده برسد. اگر شرح حال بزرگان و افراد به شدت موفق را دنبال کنید، خواهید دید که آنها سال‌ها با انضباط مخصوص خود تلاش کردند، و با گردآمدن عوامل بسیاری در دراز مدت به یک موفقیت ناگهانی رسیدند. در واقع جامعه ناگهان آنها را شناخت، گر چه آنها از مدت‌ها پیش آماده بودند.
ابتدا با یک مثال نقض موضوع را توضیح می‌دهم. فرض کنید در یک مهمانی یا اداره به طور تصادفی با یک کارآفرین روبرو شوید که دنبال فرصت جدیدی برای سرمایه‌گذاری است. فرصت خوبی است و او ممکن است به شما پیشنهادی دهد. اما این اتفاق فرخنده وقتی می‌افتد که در شما قابلیت مناسبی بیابد. اگر شما را در حال انجام فعالیت‌هایی ببیند که بنا به تجربهٔ او در چند سال آینده دستاوردهای خوبی خواهید داشت، احتمال پیشنهاد بسیار بالا می‌رود. ولی برای مثال اگر ببیند دائم با گوشی ور می‌روید یا حرفهای سطحی می‌زنید، شک نکنید که شما را در ذهنش حذف می‌کند و به دنبال شخص دیگری می‌رود.
مثال دیگر را این طور توضیح می‌دهم که فرض کنید در یک مسابقه شرکت می‌کنید که مبلغ بسیار کلانی به شما داده خواهد شد. اما شرطی وجود دارد. شما تنها ۱ ساعت وقت دارید یک برنامهٔ اقتصادی برای سرمایه‌گذاری بر آن مبلغ ارائه کنید و کارشناسان سخت‌گیر را راضی کنید و اگر نه پولی در کار نیست. آیا آماده هستید؟ اکثریت افراد جامعه هیچ گاه آماده نیستند. آنها ابتدا می‌خواهند پول را بدست بیاورند و سپس برای خرج کردن و سرمایه‌گذاری بر آن تصمیم بگیرند. مثالی که به روشنی نشان می‌دهد چرا بیشتر مردم هیچ گاه به موفقیت دست پیدا نمی‌کنند.
پس اگر به نکات گفته شده نگاه دقیق‌تری بیندازیم، می‌بینیم که اثر مرکب می‌تواند همان اثر پروانه‌ای باشد! یعنی با تکرار یک عمل کوچک یا همان بال زدن پروانه در دراز مدت، می‌توان نتایج بزرگی (تخصص حرفهای، سلامتی و سرمایه شخصی) در حد یک طوفان بزرگ گرفت. در حقیقت لازم نیست استعداد بزرگ یا شرایط ایده‌آل یا مربی کارکشته یا خیلی چیزها داشته باشیم. کافی است یک سری عمل مهم و کلیدی را شناسایی و در دراز مدت تکرار کنیم. خواهیم دید که این اعمال چگونه زندگی شخصی و حرفهای ما را متحول می‌کنند. در واقع بسیاری از افراد با تنها تمرکز بر یک استعداد طبیعی خود در دراز مدت توانستند به پیشرفت‌های قابل توجهی دست پیدا کنند. چرا که کار مداوم بر آن خصیصه را به شدت ادامه دادند و آن را به حال خودش رها نکردند.
یادمان باشد امروزه رازهای نگفته بسیاری آشکار شده‌اند، این ما هستیم که باید در عمل آنها را رمزگشایی کنیم. در این زمینه خواندن کتاب «مهارت‌های استادی» اثر رابرت گرین را به شدت توصیه می‌کنیم. در این کتاب می‌آموزید که چگونه مسیر طولانی موفقیت را با راهکارهایی کلیدی و ارزشمند طی کنید و به درستی برای موفقیت آینده برنامه‌ریزی کنید.
حالا که اثر مرکب پروانه‌ای را شناختید باید به دنبال تغییر عادت‌های فردی باشید. هر عادت مثبت کوچک را باید به طور منظم تکرار کنید و کاملا امیدوار باشید که این روند قادر است در لحظه‌ای طلایی شما را کاملا زیر و رو کند. اما اگر آن لحظه فرا برسد و شما آماده نباشید، فرصت از دست خواهد رفت و به این سادگی‌ها برنمی‌گردد.
منابع:
[۱] https://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Norton_Lorenz.
[۲] https://en.wikipedia.org/wiki/Edward_Norton_Lorenz
[۳] https://en.wikipedia.org/wiki/Chaos_theory1
سابقهٔ نگارش این مطلب:
نگارش حاضر: ۲۰ بهمن ۱۴۰۰
نگارش اولیه: ۱۶ اسفند ۱۳۹۸
فعالیت اصلی دانشجویانه، توانمندسازی دانشگاهیان و کاریابی تخصصی برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان است.
