شاید شما هم از آن دسته دانشجویانی هستید که به رشته تحصیلی خود علاقه ندارند یا دوستان دانشجویی دارید که با این مشکل مواجه‌اند. در حقیقت ضعف‌های نظام آموزشی، باعث شده است که بسیاری از دانشجویان، از انتخاب رشته خود راضی نباشند و نگران ادامه تحصیل در رشته‌ای باشند که در افق زندگی آن‌ها آینده‌ای ندارد. خوشبختانه برای این مشکل راه‌حل‌هایی وجود دارد که یکی از آن‌ها، استفاده از کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز است.
در این مقاله با مفهوم کارنامه سبز یا کارنامه محرمانه و کاربرد آن در اصلاح خطا در انتخاب رشته آشنا می‌شوید.
مشکلات بی‌شمار انتخاب رشته
هر سال پس از کنکور، ماجرای انتخاب رشته در سراسر کشور داغ و پرهیجان می‌شود. مشاورین فراوانی در فضای مجازی و حقیقی ظهور می‌یابند و برای ارائه خدمات خود از مشتریان پول می‌گیرند؛ اما چرا این خدمات کیفی نیستند و بنا بر آمارهای رسمی، اکثر شرکت‌کنندگان از انتخاب رشته خود ناراضی اند. در زمان نوشتن این مقاله یعنی سال تحصیلی ۰۱-۱۴۰۰ یک اتفاق جدید نیز رخ داده است و آن این که بیش از ۵۲ درصد از داوطلبین کنکور که مجاز به انتخاب رشته بودند، اصلا انتخاب رشته نکرده‌اند که این خبر، بحث‌های جدیدی را به‌راه‌انداخته است.
بعد از ورود به دانشگاه نیز، انتخاب رشته دائم جلوی چشم دانشجویان است. احساساتی از این قبیل که «ای کاش این رشته را انتخاب نکرده بودم»، «این رشته چیزی نبود که تصور می‌کردم»، «اصلا تحمل مطالب درسی این رشته را ندارم» و یا «اگر بهتر انتخاب رشته کرده بودم، الان اینجا نبودم» از جمله اعتراضاتی است که بسیاری از دانشجویان پس از ورود به دانشگاه تجربه می‌کنند.
همه ساله بسیاری از مقالات علمی هم به بررسی رضایت از رشته تحصیلی می‌پردازند و عوامل متنوعی را در ارتباط با آن می‌سنجند. عواملی چون عملکرد تحصیلی، افتخار به رشته تحصیلی، مهارت‌های ارتباطی، رضایت از محل تحصیل و بسیاری موارد دیگر. اما هیچ یک از این مقالات علمی به این پرسش پاسخ نمی‌دهند که چرا نارضایتی از رشته تحصیلی اتفاق می‌افتد و چگونه باید با آن مقابله کرد.
ناآگاهی یا خودخواهی والدین؟
دوستی داشتم که مشاوره کنکور بود. البته او قصد نداشت به هر شکلی از این راه پول دربیاورد. او می‌گفت بسیاری از والدین ما فرزندان خود را به خاطر انتخاب رشته دانشگاهی بدبخت می‌کنند و من نیز با او موافقم.
در واقع یکی از دلایلی که مشاورین کنکور به واقعیت‌ها توجه نمی‌کنند و تنها به انتخاب‌های پولساز توجه دارند، نگاه غلط والدین است. بسیاری از والدین فکر می‌کنند یک رشته پولساز معجزه می‌کند و اگر فرزندشان بخواهد تنها به علایق و استعدادهایش فکر کند، حتما بیچاره و فقیر و درمانده خواهد شد. پس از مشاور انتظار دارند بهترین رشته‌ی پولساز ممکن را معرفی کند تا فرزندشان خوشبخت شود؛ که البته این تفکری نادرست و ناشی از خطای شناختی است.
در واقع هر رشته تحصیلی پولساز هر چقدر هم موفق به نظر برسد، پس از مدتی از اوج خود سقوط می‌کند یا در تلاطمات رکودی می‌افتد که ممکن است چند سال طول بکشد (مثل مهندسی عمران). همچنین ممکن است با رشته دیگری در ردیف‌های استخدامی جایگزین شود (مثل مهندسی نرم‌افزار که با فناوری اطلاعات جایگزین شد). همچنین ممکن است ظرفیت‌های اشتغال در یک رشته‌ی به ظاهر بسیار موفق (مثل گرایش‌های مختلف پزشکی) دیگر مثل سابق قابل دستیابی نباشد. در همه‌ی حالاتی که مثال زدم، فارغ‌التحصیلان (نگون‌بخت، طفلکی، بیچاره یا هر صفتی که برایشان در نظر بگیرید) در ورود به بازار اشتغال و درآمدزایی به شدت دچار مشکل می‌شوند.
چنین که می‌بینید، توجه تنها به ابهت ظاهری یک رشته تحصیلی و این تصور که اگر فرزند ما در این رشته تحصیل کند حتما از نظر مالی موفق خواهد بود، یک خطای شناختی است که متأسفانه رواج یافته است.
رشته‌ی تحصیلی معجزه نمی‌کند
این واقعیتی است که قبلا هم توضیح داده‌ام. رشته‌ی تحصیلی به تنهایی نمی‌تواند از دانشجو یک فرد موفق و پولدار بسازد. این توهم غلط امروزه تا حدی از بین رفته است. زیرا شاهد کار کردن فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی و علوم پزشکی در مشاغلی از جمله رانندگی، شاگرد‌ی، پیک موتوری و … هستیم. اگر قرار بود رشته‌ی تحصیلی معجزه کند، قطعا تنها در شرایطی استثنائی با چنین مواردی مواجه می‌شدیم. ولی در حقیقت این موارد بسیار زیاد هستند.
سال‌ها پیش با دانش‌آموزان دبیرستانی که در کتابخانه برای کنکور مطالعه می‌کردند، مصاحبه کردم و در کمال تعجب متوجه شدم آن‌ها همه چیز را می‌دانند. به خوبی آگاه بودند که رشته تحصیلی تنها ملاک موفقیت نیست، در دانشگاه‌ها اگر دانشجو تلاشگر نباشد، به جایی نمی‌رسد، و حتی می‌دانستند که چند سال بیکاری پس از فارغ‌التحصیلی انتظارشان را می‌کشد.
پس از این مصاحبه بیشتر از این واقعیت متحیر شدم که وقتی دانش‌آموزان این حقایق را می‌دانند، چرا والدین نمی‌خواهند به واقعیت توجه کنند و همچنان دنبال رشته‌های پولساز برای فرزندان‌شان هستند؟
ولی رشته‌ی تحصیلی معجزه هم می‌کند!
در واقع به شرطی این اتفاق می‌افتد که علایق و استعدادهای دانشجو با رشته‌ی تحصیلی او منطبق باشند. بگذارید چند مثال بزنم تا این حقیقت روشن شود.
برای مثال اگر یک دانشجو با درون‌گرایی بالا وارد رشته‌ای مثل روابط عمومی شود که اصولا برای ارتباط با دیگر افراد و تعاملات اجتماعی ساخته شده است، از همین ابتدا می‌توان حدس زد که به چه فاجعه‌ای منتهی خواهد شد. اما اگر همین فرد برای مثال علاقه به پژوهش داشته باشد، قادر است در بسیاری از رشته‌های نظری تحصیل کند و برای مثال به استادی دانشگاه برسد و هم اعتبار اجتماعی کسب کند و هم درآمد مناسبی داشته باشد.
مثال دیگر را می‌توانم در قالب دانشجویی ارائه کنم که، بر خلاف مورد قبلی بسیار برون‌گرا است. او کسی است که نمی‌تواند یک جا آرام بنشیند و مرتبا در حال فعالیت و حرف زدن و تعاملات اجتماعی است. فکر می‌کنید چنین شخصی برای مثال می‌تواند در یک رشته‌ی نظری مثل فلسفه تحصیل کند که نیازمند تعمق و رشته‌ی بسیار است؟ یا فکر می‌کنید چنین شخصیتی می‌تواند یک حسابدار خوب شود؟ اینجا هم تقریبا ناممکن است. اما همین شخص در یک رشته‌ی مناسب دیگر، مثل گردشگری ممکن است به خوبی بدرخشد.
در واقع اگر استعداد و علایق ذاتی با رشته تحصیلی هماهنگ باشد، معجزه رخ خواهد داد و اگر نباشد به فاجعه منتهی می‌شود. زیرا تنها در صورت هماهنگی علایق و استعدادها با رشته تحصیلی است که، یک فرصت کلیدی پیشرفت ممکن می‌شود و آن فرصت، باقی ماندن در یک کسب و کار و ادامه‌ی تلاش برای پیشرفت هر چه بیشتر است. زیرا به طور متوسط برای رشد کافی در یک کسب و کار به ۱۲ سال تداوم نیاز داریم. این عدد شاید ابتدا زیاد به نظر برسد ولی در واقع برای آموختن فوت و فن‌های کار، درک روابط با مشتری، بهبود خدمات، کاهش هزینه‌ها و توسعه کانال‌های ارتباطی و بازاریابی عدد بزرگی نیست.
حتما حالا به خوبی متوجه شده‌اید که اگر فرد برای کار کردن در یک سمت، یک انگیزه‌ی درونی را حس نکند و نتواند با شوق کار کند، دچار دردسر خواهد شد. مطالعات نشان می‌دهند که در این شرایط فرد پس از مدتی دچار افسردگی پنهان و در صورت تداوم شرایط به افسردگی آشکار مبتلا خواهد شد که عوارض بسیاری برای خود و اطرافیانش خواهد داشت. نکته خطرناک این است که ممکن است فرد درآمد خوبی هم بدست بیاورد ولی همواره ناراضی، معترض و تا حدی عصبانی باشد.
آیا می‌توان رشته دانشگاهی را عوض کرد؟
اگر یک دانشجو انتخاب رشته نامناسبی انجام داده باشد، با کمک کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز می‌تواند نسبت به تغییر رشته اقدام کند. اولین بار در یکی از مراکز مشاوره دانشگاهی با این موضوع مواجه شدم. دانشجوی مراجع به شدت از رشته تحصیلی خود ناراضی بود و این نارضایتی به حدی بود که حتی تحمل نشستن در سر کلاس‌ها و گوش دادن به محتوای دروس این رشته را آزاردهنده می‌دید. پس از چند جلسه بحث و بررسی، مشاور دانشگاه به او توصیه کرد که با کمک کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز برای تغییر رشته اقدام کند.
کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز
سازمان سنجش مدتی پس از اعلام نتایج انتخاب رشته‌ی آزمون سراسری، کارنامه نهایی هر شرکت‌کننده در آزمون سراسری را در سایت سازمان سنجش (sanjesh.org) منتشر می‌کند که اصطلاحاً کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز نامیده می‌شود. این کارنامه اطلاعاتی درباره‌ی وضعیت داوطلب در رشته‌محل‌های انتخابی خود دارد و برای درخواست انتقالی، تغییر رشته و رفع محرومیت کنکور سال بعد به کار می‌رود.
چطور متوجه شوم کجا می‌توانستم قبول شوم؟
در کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز کافی است به دو ستون برای هر سطر دقت کنید. یعنی ستون «رتبه داوطلب» را در هر سطر با «آخرین رتبه قبولی» مقایسه کنید و اگر رتبه داوطلب کمتر بود، نشان می‌دهد که می‌توانستید در آن رشته هم قبول شوید. به شکل زیر توجه کنید که در واقع شکل بالا است و دوباره آن را آورده‌ام:
در سطر اول، رتبه داوطلب بیشتر از آخرین رتبه قبولی است. پس در این کدرشته قبول نشده است. ولی در دومین سطر، رتبه پایین‌تر از آخرین رتبه قبولی را آورده است و در این کد رشته قبول شده است که در ستون نتیجه هم با علامت ستاره مشخص شده است.
اما اگر این داوطلب به دلایلی از تحصیل در این رشته منصرف شود، بنا به این کارنامه امکان قبولی در رشته ردیف چهارم را هم داشته است. زیرا در این رشته نیز رتبه داوطلب کمتر از آخرین رتبه قبولی است. این بدین معنی است که داوطلب می‌تواند با پیگیری اداری، امکان تغییر رشته به دومین رشته که می‌توانسته در آن قبول شود را دنبال کند و در صورت فراهم بودن شرایط، تغییر رشته دهد.
ملاک امکان تغییر رشته
اگر بنا به کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز، در کد رشته‌های بعد از قبولی خود هم امتیاز لازم را کسب کرده باشید، لازم است از دانشگاه مبداء که در آن قبول شده‌اید و دانشگاه مقصد که رشته جدید در آن ارائه می‌شود، موافقت بگیرید. زیرا سازمان سنجش در این نقل و انتقالات دانشجویی مسئولیتی نمی‌پذیرد و تنها دانشگاه‌های مبداء و مقصد در این زمینه تصمیم‌گیرنده هستند.
چگونه باید برای تغییر رشته اقدام کرد؟
در حالت عادی تا ۱ ماه پس از اعلام نتایج کنکور سراسری فرصت دارید از طریق سامانه بررسی اشتباه در انتخاب رشته سازمان سنجش، تقاضای بررسی اولویت بعدی را ارسال کنید. عملا این فرصت تا پایان مهرماه به اتمام می‌رسد.
راه دیگر این است که در دانشگاه مبداء ثبت‌نام کنید و ترم اول علاوه بر انتخاب واحد، با استفاده از کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز به دانشگاه مقصد مراجعه کرده و امکان جابجایی از ترم دوم را پیگیری کنید. این راه به شرطی موفق است که دانشگاه مقصد، در آن رشته ظرفیت خالی داشته باشد. در صورت موافقت هم تعدادی از واحدها تطبیق خورده و به رشته‌ی جدید منتقل می‌شوند. پس عملا خیلی عقب نیفتاده‌اید.
اگر بدون ثبت‌نام در دانشگاه مبداء، مستقیم به سراغ دانشگاه مقصد بروید و با استفاده از کارنامه محرمانه یا کارنامه سبز تقاضای جابجایی بدهید، در حقیقت ریسک کرده‌اید. زیرا احتمال موافقت با جابجایی در این حالت بسیار پایین است و از طرفی ممکن است با تأخیر در ثبت‌نام، فرصت ورود به دانشگاه را هم از دست بدهید. البته اگر از رشته قبولی اصلا راضی نیستید هم می‌توانید با این راه، دیگر اولویت‌های قبولی خود را که در رتبه پایین‌تری قرار دارند، پیگیری کنید. یعنی ثبت‌نام در اولین رشته را بی‌خیال شوید و از همان ابتدا با دانشگاه‌های مقصد، پیگیر ثبت‌نام شوید؛ شاید فرجی شود.
آخرین راه هم این است که برای کنکور سال بعد صبر کنید. البته اگر در یک دانشگاه روزانه پذیرفته شده باشید، بنا به قوانین سال بعد از کنکور محروم می‌شوید و باید برای ۲ سال بعد، خودتان را آماده کنید. ضمنا اگر به موقع از سامانه بررسی درخواست اشتباه در انتخاب رشته‌ی سازمان سنجش استفاده کنید، ممکن است این محرومیت شما حذف شود.
نکته‌ی بسیار مهم
هرگز همزمان برای دو رشته به صورت همزمان درخواست انتقالی ندهید. زیرا بنا به قوانین در این صورت محرومیت‌هایی برای شما در نظر گرفته می‌شود که عواقب آن جبران‌ناپذیر است.
